Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί αδιαμφισβήτητα ιδιωτικές πολιτοφυλακές για να αποσταθεροποιήσει τη Μέση Ανατολή, υποστηρίζουν σε κοινή τους ανάλυση οι ειδικοί Δρ Hay Eytan Cohen Yanarocak* και Δρ. Jonathan Spyer* για λογαριασμό του δικτύου Arabnews.
Οι συγγραφείς είναι ανώτεροι ερευνητές στο Ινστιτούτο Στρατηγικής και Ασφάλειας της Ιερουσαλήμ (JISS)
Καθώς η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ του προέδρου Μπάιντεν αναλαμβάνει δράση, το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης περί της Μέσης Ανατολής εστιάζεται σωστά στο Ιράν.
Οι αναλυτές πάντως .... λογαριάζουν πολύ και έναν άλλο “προβληματικό πρωταγωνιστή που έχει εμφανιστεί και που απαιτεί περιορισμό”.
Αυτή δεν είναι άλλη από την Τουρκία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, “η οποία αποτελεί πρόκληση για τους γείτονές της, που συνδυάζεται με τα προνόμια και τις προφυλάξεις που απολαμβάνει ως μέλος του ΝΑΤΟ”.
Οι δύο αναλυτές αναφέρουν πως “δεν είναι μυστικό ότι η κυριαρχία του Ερντογάν έχει αυξηθεί αυταρχικά την τελευταία δεκαετία, και ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, το οποίο υπογράμμισε την αντιπάθεια μεταξύ του κοσμικού στρατού και του ισλαμιστικού καθεστώτος. Για να παρακάμψει αυτό το πρόβλημα, ο Ερντογάν δημιούργησε κρυφά ένα δίκτυο ιδιωτικών πολιτοφυλακών που επανδρώθηκε εξ ολοκλήρου από μαχητές που εισήχθησαν από τη Συρία σε μια εξαιρετικά κυνική κίνηση. Ο ρόλος τους είναι να προωθήσουν το μεγάλο του σχέδιο για την αποκατάσταση της επιρροής σε μια περιοχή που επικαλύπτει περίπου την πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία - από τα παλαιστινιακά εδάφη μέχρι τη Συρία και τον Καύκασο μέχρι το Κασμίρ, σύμφωνα με ορισμένες αναφορές.
Αυτή η δομή χρησιμοποιείται τόσο για εσωτερική καταστολή όσο και για υποθέσεις εκτός δικτύου από την τουρκική κυβέρνηση. Ως εκ τούτου, έχει συνέπειες τόσο για τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή όσο και για το μέλλον της αγωνιζόμενης δημοκρατίας της Τουρκίας. Και στις δύο περιοχές, ο αντίκτυπός του είναι έντονα αρνητικός.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, η Τουρκία ξεκίνησε ένοπλες επεμβάσεις στη βόρεια Συρία και στο βόρειο Ιράκ, προσέφερε υποστήριξη στην τρομοκρατική ομάδα της Χαμάς μεταξύ των Παλαιστινίων, αντιπαρατέθηκε με τους Έλληνες και Κύπριους γείτονές της στην ανατολική Μεσόγειο και παρείχε στρατιωτική υποστήριξη σε συμμάχους σε Κατάρ, Αζερμπαϊτζάν και Λιβύη, συχνά με κόστος αστάθειας και αναστάτωσης, λένε οι ειδικοί.
Σε όλες αυτές τις αρένες (με εξαίρεση τον ναυτικό ανταγωνισμό στην ανατολική Μεσόγειο), η παράλληλη δομή που δημιούργησε ο Ερντογάν έχει διαδραματίσει ζωτικό ρόλο παράλληλα με τις επίσημες δυνάμεις ασφαλείας του κράτους. Η κεντρική της λειτουργία ήταν να παρέχει στον Τούρκο πρόεδρο μια μεγάλη ομάδα διαθέσιμων, οργανωμένων, εκπαιδευμένων, εύκολα αναπτυσσόμενων και εύκολα διαθέσιμων αντιπροσώπων ξένου ανθρώπινου δυναμικού ως εργαλείο προβολής ισχύος, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με κάποιο βαθμό εύλογης απαρτίας.
Στηριζόμενος σε αυτούς ο Ερντογάν επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει την εσωτερική εγχώρια κριτική για τις εξωεδαφικές στρατιωτικές του εκστρατείες. Ενώ μπορούσε να δικαιολογήσει την κινητοποίηση του προσωπικού των Τουρκικών Ένοπλων Δυνάμεων σε γειτονικές χώρες όπως η Συρία και το Ιράκ - για λόγους ασφαλείας - είναι πιο δύσκολο για αυτόν να πείσει το τουρκικό κοινό να στείλει στρατιώτες σε ένα μακρινό θέατρο δράσεων όπως η Λιβύη.
Κάνοντας τέτοιες τολμηρές κινήσεις, ο Ερντογάν παρέχει ένα σαφές μήνυμα στην εκλογική του περιφέρεια: Η Τουρκία, το διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επαναλαμβάνει τη νόμιμη θέση της ως περιφερειακή δύναμη με επιρροή στην παραδοσιακή ενδοχώρα της αυτοκρατορίας, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αντίπαλοί της επιδιώκουν να την αποσταθεροποιήσουν.
Μια τέτοια νεο-οθωμανική εξωτερική πολιτική, που είναι συνυφασμένη με τις ισλαμικές παρορμήσεις, οδηγείται επίσης από εσωτερικές ανησυχίες. Η συνεργασία του Ερντογάν με το Κόμμα Εθνικιστικής Κίνησης (MHP) τον ωθεί φυσικά προς μια αυστηρότερη στάση σχετικά με το Κουρδικό PYD (Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης στη Συρία) και το PKK (το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν στην Τουρκία). Ομοίως, αυτή η εθνικιστική πολιτική συμμαχία εξηγεί την άνευ όρων υποστήριξη της Τουρκίας προς τους Αζέρους κατά της Αρμενίας.
Ποια είναι λοιπόν τα συστατικά αυτής της νέας δομής;
Στον πυρήνα της βρίσκεται η σχέση μεταξύ του Ερντογάν και μιας ομάδας ανώτερων τουρκικών στρατιωτικών αξιωματούχων οι οποίοι επανήλθαν στη δραστηριότητα μέσω άτυπων καναλιών. Ο 76χρονος απόστρατος ταξίαρχος Adnan Tanriverdi, ο οποίος διορίστηκε σύμβουλος εθνικής ασφάλειας για τον Ερντογάν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, είναι κεντρική προσωπικότητα αυτής της σχέσης.
Ο Tanriverdi, αξιωματικός πυροβολικού, ίδρυσε την ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία συμβούλων της SADAT το 2012 με 22 άλλους πρώην αξιωματικούς που απελάθηκαν από το στρατό για ισλαμική δραστηριότητα.
Η SADAT, η μόνη ιδιωτική εταιρεία συμβούλων στον τομέα της άμυνας στην Τουρκία, είναι ο οργανισμός που είναι κεντρικά υπεύθυνος για τη διευρυνόμενη πρακτική του παράνομου πολέμου του Τουρκικού κράτους, καθώς και για την κινητοποίηση ισλαμιστών μαχητών για την εξυπηρέτηση των τουρκικών κρατικών συμφερόντων.
Η δεξαμενή του ανθρώπινου δυναμικού που εκμεταλλεύεται η Τουρκία αντλείται εξ ολοκλήρου από μια από τις πιο απελπισμένες δεξαμενές. Αυτοί είναι οι Σύριοι πρόσφυγες, που έχουν αναγκαστεί να φύγουν από τη χώρα τους ή διαμένουν στη μικρή και πολιορκημένη τουρκική γωνιά της βόρειας Συρίας. Στέλονταν στα διάφορα μέτωπα πολέμου στα οποία η Άγκυρα απαιτεί τη δέσμευσή τους. Στη συνέχεια αναπτύσσονται ως χρήσιμες, αναλώσιμες δυνάμεις.
Η τουρκική κυβέρνηση διατηρεί επίσης σχέσεις με παλαιότερους παραστρατιωτικούς σχηματισμούς, όπως η υπερεθνικιστική οργάνωση “Γκρίζοι Λύκοι”, υποστηρίζουν οι αναλυτές. Αυτό το σώμα είναι η πτέρυγα νεολαίας του MHP. Πρόσφατα απαγορεύτηκε στη Γαλλία και βρίσκονται σε εξέλιξη σχέδια για την απαγόρευσή τους και στη Γερμανία.
Αυτή η δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα άθλια όταν εξετάζεται στο πλαίσιο των ταραχών που έχουν περάσει στη Μέση Ανατολή την τελευταία δεκαετία. Ένα από τα βασικά της αποτελέσματα ήταν η σοβαρή αποδυνάμωση (και σε ορισμένες περιπτώσεις η σχεδόν εξαφάνιση) των τυπικών κρατικών δομών.
Στη Συρία, τη Λιβύη, το Λίβανο και το Ιράκ, αυτά έχουν αντικατασταθεί από μια χαοτική πραγματικότητα των πολιτοφυλακών, της ανομίας και της αναρχίας. Οι άνθρωποι αυτών των χωρών υπήρξαν τα κύρια θύματα. Η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι είναι κράτος μέλος του ΝΑΤΟ, υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ και φαινομενικά σύμμαχος των ΗΠΑ, είναι σήμερα ένας από τους κύριους παράγοντες που διατηρούν και αποσταθεροποιούν αυτήν την κατάσταση.
Αυτό πρέπει να τελειώσει, λένε οι δύο ειδικοί και συμπληρώνουν: “Οι πολιτοφυλακές, οι τρομοκρατικές ομάδες και ο ισλαμιστικός εξτρεμισμός είναι όλα στοιχεία που πρέπει να ξεπεράσει η Μέση Ανατολή για να επιτύχει σταθερότητα και ανοικοδόμηση. Το παραστρατιωτικό δίκτυο που ιδρύθηκε από τον Ερντογάν, σε συνεργασία με τους ισλαμιστές στρατιωτικούς αξιωματούχους της SADAT και τους εξτρεμιστές από τη βόρεια Συρία, είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που εμποδίζουν αυτή τη δυνατότητα. Η απαγόρευση των υπέρ-εθνικιστικών, βίαιων, ακροδεξιών Γκρίζων Λύκων στη Γαλλία είναι μια καλή αρχή. Αλλά οι δυτικές κυβερνήσεις πρέπει να θέσουν αυτό το ζήτημα με πιο αποφασιστικό τρόπο στην Άγκυρα”
*Ο Δρ Hay Eytan Cohen Yanarocak είναι ειδικός στη σύγχρονη τουρκική πολιτική και εξωτερική πολιτική, τις τουρκο-ισραηλινές σχέσεις και τους Κούρδους.
*Ο Δρ. Jonathan Spyer έχει ταξιδέψει εκτενώς στη Συρία, το Ιράκ και τις κουρδικές περιοχές και είναι συγγραφέας στο «Days of the Fall: A Reporter's Journey in the Syria and Iraq Wars» (Routledge, Δεκέμβριος 2017).
