Ένα από τα πιο πρωτότυπα χαρακτηριστικά του πολέμου στην Ουκρανία είναι η χρήση δικτύων κινητής τηλεφωνίας και από τις δύο πλευρές. Οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι έχουν κάνει εντατική χρήση δικτύων κινητής τηλεφωνίας, με σκοπούς που κυμαίνονται από την κυβερνητική επικοινωνία με τον άμαχο πληθυσμό έως τις πολιτικές και στρατιωτικές επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένων πολεμικών ενεργειών στον τομέα της γνώσης ή χρήσης εφαρμογών για κινητά τηλέφωνα, που συνδέονται με πληροφορίες ή πυροσβεστική υποστήριξη.
Οι επιχειρήσεις στην Ουκρανία, προσφέρουν μια νέα και κατά κάποιο τρόπο εκπληκτική προοπτική, για το ρόλο που μπορούν να παίξουν τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας στις σημερινές στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Τι είναι το σύστημα GSM
Το τηλεφωνικό σύστημα GSM αποτελείται από τέσσερα κύρια στοιχεία: Τερματικά κινητής τηλεφωνίας (τα τηλέφωνά μας), οι "κεραίες" που τοποθετούνται σε ψηλά σημεία (τεχνικά ονομάζονται "σταθμός πομποδέκτη βάσης" ή BTS, ένας μεταβλητός αριθμός αυτών των κεραιών ελέγχεται από έναν επεξεργαστή που ονομάζεται "ελεγκτής σταθμού βάσης"), το σύστημα που ελέγχει το δίκτυο, επιτρέποντας την πρόσβαση σε αυτό από εξουσιοδοτημένα τερματικά και εκχωρώντας την κεραία που βρίσκεται στην καλύτερη θέση για τη διαχείριση της επικοινωνίας για να το κάνει (σύστημα μεταγωγής δικτύου –NSS- ή σύστημα σύνδεσης δικτύου) και, τέλος, το σύστημα που διέπει το σύνολο και που του επιτρέπει να επικοινωνεί με άλλα μέσα επικοινωνίας (άλλα δίκτυα GSM, κινητή τηλεφωνία ή Διαδίκτυο, για παράδειγμα).
Το σύστημα κινητής τηλεφωνίας GSM είναι το πιο διαδεδομένο στον κόσμο των κινητών τηλεφώνων. Το μεγαλύτερο μέρος του δικτύου στην Ευρώπη είναι τύπου GSM 4G LTE (Long-Term Evolution), που επιτρέπει υψηλό ρυθμό ανταλλαγής δεδομένων, επιτρέποντας τη σύνδεση στο Διαδίκτυο.
Ουκρανία και το δίκτυο GSM
Το ουκρανικό κράτος, γεννήθηκε από την «αποσύνθεση» της Σοβιετικής Ένωσης. Την εποχή της ανεξαρτησίας, η Ουκρανία στερείται σύγχρονης διοικητικής δομής, χωρίς αξιωματούχους, γραφεία, διοικητικές διαδικασίες, βάσεις δεδομένων.
Η δημιουργία του Ουκρανικού κράτους, συμπίπτει με την έναρξη της επέκτασης του Διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας GSM. Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα της τηλεφωνίας GSM όταν χρησιμοποιείται για πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι ότι, το κόστος ανάπτυξης δικτύων κεραίας BTS, είναι πολύ χαμηλότερο από τη δημιουργία σταθερών καλωδιακών δικτύων, σε μεγάλες εκτάσεις γης στην Ουκρανία.
Συνεπώς, το Ουκρανικό κράτος βασίζεται πολύ συχνά σε εφαρμογές που επιτρέπουν στους πολίτες, να έχουν πρόσβαση σε πληθώρα βασικών κρατικών υπηρεσιών (το 2019 ξεκίνησε ένα κυβερνητικό πρόγραμμα με την σημαντική ονομασία «Κατάσταση στο smartphone σας»). Η Ουκρανία διαθέτει επίσης πολλούς τεχνικούς υπολογιστών, γεγονός, που δίνει στο ουκρανικό κράτος τη δυνατότητα να αναπτύξει τις δικές του εφαρμογές ή να προσαρμόσει τις υπάρχουσες στις ανάγκες του.
Το δίκτυο GSM και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, είναι η πρώτη σύγκρουση μεταξύ δύο προηγμένων κρατών από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Στην πραγματικότητα, ούτε η Ουκρανία είναι καλύτερα προσαρμοσμένη στη χρήση της κινητής τηλεφωνίας στο πλαίσιο της πολεμικής της προσπάθειας. Ωστόσο, το γεγονός ότι η σύγκρουση έλαβε χώρα σε Ουκρανικό έδαφος, συνεπάγεται αναγκαστικά ότι το υπάρχον δίκτυο κινητής τηλεφωνίας στην περιοχή όπου διεξάγονται οι μάχες, βρίσκεται υπό τον έλεγχο των ουκρανικών αρχών, μέσω των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας που κατέχουν κεραίες BST.
Η στρατιωτική λογική μας κάνει να σκεφτούμε ότι, ένα από τα πρώτα μέτρα του ρωσικού στρατού, θα έπρεπε να ήταν η εξουδετέρωση του δικτύου κινητής τηλεφωνίας.
Υπό αυτή την έννοια, τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας στα χέρια των Ουκρανών συνιστούν ένα ισχυρό εργαλείο διοίκησης και ελέγχου στα χέρια της ουκρανικής κυβέρνησης και, κατά συνέπεια, θα πρέπει να αποτελούν προνομιακό στόχο του ρωσικού στρατού: θεωρητικά, χωρίς κινητά τηλέφωνα.
Ωστόσο, οι Ουκρανοί συνειδητοποίησαν σύντομα τα στρατιωτικά πλεονεκτήματα που τους έδινε ο έλεγχος του δικτύου GSM. Έτσι, αντί να ακυρώσουν τις κάρτες SIM που χρησιμοποιούσαν οι Ρώσοι, άρχισαν να καταγράφουν συνομιλίες, προκειμένου να αποκτήσουν πληροφορίες και, ενίοτε, να εντοπίσουν τους Ρώσους χρήστες που τις χρησιμοποιούσαν.
Ορισμένες πηγές υποστηρίζουν ότι, ο μεγάλος αριθμός Ρώσων στρατηγών που σκοτώθηκαν σε μάχη, σχετίζεται με την αναγνώριση των κινητών τηλεφώνων τους από τους Ουκρανούς, τον εντοπισμό της θέσης τους και την επίθεση τους όταν βρίσκονταν εντός εμβέλειας των ουκρανικών όπλων.
Από την πλευρά του, ο ρωσικός στρατός, έχοντας επίγνωση αυτής της αδυναμίας, έχει αρχίσει να αναπτύσσει κεραίες BTS που ανήκουν σε παρόχους κινητής τηλεφωνίας στις αυτονομιστικές περιοχές του Λούγκανσκ και του Ντόνετσκ, στις περιοχές όπου οι δυνάμεις τους μάχονται.
Ταυτόχρονα, έχει αρχίσει να καταστρέφει τις ουκρανικές κεραίες BST σε περιοχές όπου οι ρωσικές δυνάμεις έχουν ραδιοφωνική κάλυψη (όπου πολλές δυνάμεις συγκεντρώνονται σε μικρούς χώρους, επιτρέποντας ραδιοσυνδέσεις σε εμβέλεια λίγων χιλιομέτρων, όπως στο μέτωπο του Ντονμπάς ή στο Kherson) ή όπου έχουν κάλυψη GSM που παρέχεται από αυτές τις εταιρείες τηλεφωνίας στις αποσχισμένες περιοχές.
Η Ουκρανία έχει λάβει επίσης υποστήριξη από την εταιρεία Starlink, η οποία παρέχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο χρησιμοποιώντας δορυφόρους σε χαμηλές τροχιές. Για αυτό, αντί για το BTS, χρησιμοποιεί φορητά τερματικά για σύνδεση με τους δορυφόρους. Για το λόγο αυτό, σε γενικές γραμμές, η πρόσβαση μέσω Starlink χρησιμοποιείται από τις Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις, που είναι αυτές που έχουν λάβει τα συγκεκριμένα τερματικά.
Συμπεράσματα
Το δίκτυο GSM μπορεί να είναι ένας νέος χώρος αντιπαράθεσης, εάν, όπως στην Ουκρανία, το χρειάζονται και οι δύο πλευρές. Αυτή η κατάσταση, στην πραγματικότητα, δεν είναι καινούργια: κάτι παρόμοιο συμβαίνει σχεδόν σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο, όπου οι ένοπλες συγκρούσεις σπάνια επηρεάζουν την υποδομή της κινητής τηλεφωνίας, από την οποία εξαρτώνται όλα τα αντιμαχόμενα μέρη.
Ο τομέας του δικτύου κινητής τηλεφωνίας, επιτρέπει στο κράτος να συνεχίσει να λειτουργεί και να διατηρεί επαφή μεταξύ του πληθυσμού και των αρχών, και αποτελεί ένα πιο ανθεκτικό δίκτυο επικοινωνιών, από αυτό που εξαρτάται από σταθερές υποδομές, οι οποίες είναι πιο ευάλωτες και πιο δύσκολο να επισκευαστούν.
Επιπλέον, όπως είδαμε στην Ουκρανία, ο έλεγχος του δικτύου GSM συνεπάγεται επίσης έλεγχο της πρόσβασης στο Διαδίκτυο στο πεδίο της μάχης, γι' αυτό είναι θεμελιώδες στοιχείο ο έλεγχος της αφήγησης του τι συμβαίνει σε αυτό. Αυτός ο έλεγχος, επιτρέπει μόνο πληροφορίες που ευνοούν τα συμφέροντα οποιουδήποτε ελέγχει το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας να μεταφέρονται στο εξωτερικό.
Η συνεχής εκπομπή τερματικών κινητής τηλεφωνίας θέτει μεγάλη ευπάθεια για τις στρατιωτικές δυνάμεις που τα χρησιμοποιούν, ειδικά εάν εξαρτώνται από ένα δίκτυο GSM που ελέγχεται από τον εχθρό ή που μπορεί να διεισδύσει από αυτόν.
Η ικανότητα του δικτύου GSM να εντοπίζει τα τερματικά, να καταγράφει τις συνομιλίες τους και ακόμη και να τα αποκρυπτογραφεί σημαίνει ότι, ο πάροχος υπηρεσιών GSM, γνωρίζει τη θέση όλου του προσωπικού που φέρει ένα ενεργοποιημένο κινητό τηλέφωνο σε σχεδόν πραγματικό χρόνο και είναι σε θέση να ταυτιστεί με κάποια ασφάλεια, σε όσους καταλαμβάνουν θέσεις ευθύνης, εφόσον πραγματοποιούν επικοινωνίες με το κινητό τους τηλέφωνο.
Και αυτό ισχύει τόσο για «συμμετρικές» συγκρούσεις, για παράδειγμα αυτή στην Ουκρανία, όσο και για επιχειρήσεις σταθεροποίησης, είτε στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ ή σε οποιαδήποτε γωνιά της Αφρικής. Τα κινητά τηλέφωνα είναι πολύ επικίνδυνα για τις στρατιωτικές μονάδες και όχι ακριβώς λόγω του κινδύνου δημοσίευσης μη «κολακευτικών» φωτογραφιών.
Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο οι ενέργειες που αφορούν το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας να τύχουν της απαραίτητης προσοχής στα επιχειρησιακά σχέδια. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, τα μέτρα που υιοθετήθηκαν (εθνική περιαγωγή, απαγόρευση περιαγωγής σε ρωσικά ή λευκορωσικά τηλέφωνα, δωρεάν υπηρεσία, πιθανές εφαρμογές για στρατιωτική χρήση) ήταν δυνατά σε μεγάλο βαθμό, επειδή είχαν προγραμματιστεί από την εποχή της ειρήνης (αρκετά εφαρμόστηκαν το ίδιο βράδυ της εισβολής), και επειδή υπήρχε επαρκής γνώση του τρόπου λειτουργίας αυτών των δικτύων μεταξύ των ουκρανών στρατιωτικών διοικητών.
Από τη Ρωσική πλευρά, η απόφαση για την καταστροφή ή τη διατήρηση του ουκρανικού δικτύου κινητής τηλεφωνίας καθορίστηκε από την ανεπάρκεια των ραδιοεπικοινωνιών του, που δεν άφησε άλλη βιώσιμη εναλλακτική βραχυπρόθεσμα.
Είναι δυνατόν να επιβεβαιωθεί ότι, η απόφαση για το τι θα γίνει με το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας στη ζώνη μάχης, πρέπει να είναι ένα από τα βασικά στοιχεία που εξετάζονται σε οποιοδήποτε σχέδιο επιχειρήσεων στο σύγχρονο πεδίο μάχης.
