Από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν δοκιμάζει ολοένα και περισσότερο τη βούληση και την ικανότητα της ρωσικής ειρηνευτικής αποστολής που αναπτύχθηκε στην εναπομείνασα περιοχή που παραμένει υπό τον έλεγχο της Αρμενίας στο τέλος του πολέμου του Καραμπάχ του 2020.
Στις αρχές Μαρτίου, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν εντοπίστηκαν να κάνουν κύκλους κοντά σε αρμενικά χωριά με μεγάφωνα, παροτρύνοντας τους κατοίκους να απομακρυνθούν και σύντομα ακολούθησαν αναφορές για αυξημένες παραβιάσεις της εκεχειρίας. Στις 8 Μαρτίου, ένας κρίσιμος αγωγός που προμήθευε αέριο στον αρμενικό πληθυσμό του Καραμπάχ διακόπηκε σε εδάφη που κατείχε το Αζερμπαϊτζάν, αφήνοντας τους κατοίκους χωρίς θερμότητα για δύο εβδομάδες. Παρόλο που ο αγωγός επισκευάστηκε, σύμφωνα με πληροφορίες αποκόπηκε ξανά και στη συνέχεια αποκαταστάθηκε.
Στη συνέχεια, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν προχώρησαν στην περιοχή που φαινομενικά βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Ρώσων ειρηνευτικών, αναγκάζοντας την εκκένωση ενός αρμενικού χωριού, παίρνοντας στρατηγικά ύψη επιβλέποντας άλλα και χρησιμοποιώντας επιδρομές με drone, Σκότωσαν τρεις ντόπιους Αρμένιους στρατιώτες και τραυμάτισαν άλλους 15.
Αν και το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν αποσύρθηκαν αργότερα, τόσο οι πηγές του Αζερμπαϊτζάν όσο και οι αρμενικές πηγές το διέψευσαν. Η Γαλλία, η Ρωσία και οι ΗΠΑ –οι συμπρόεδροι της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ με εντολή να μεσολαβήσουν στη σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν– έκαναν όλοι ένα σπάνιο βήμα, να χαρακτηρίσουν το Αζερμπαϊτζάν ως παραβάτη του καθεστώτος κατάπαυσης του πυρός.
Εάν η υποδομή ασφαλείας μετά το 2020 στο Καραμπάχ είναι επισφαλής, οι πηγές αυτών των νέων εντάσεων σχετίζονται επίσης με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία δημιούργησε ένα παράθυρο ευκαιρίας για το Αζερμπαϊτζάν, αναφέρει το think tank Chatham House.
Το Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποίησε το άρθρο 4 της δήλωσης κατάπαυσης του πυρός της 9ης Νοεμβρίου 2020, που ορίζει την απόσυρση των αρμενικών στρατευμάτων, για να δικαιολογήσει τις ενέργειές του. Ωστόσο, παρόλο που 3.000 στρατιώτες από την Αρμενία φέρεται να αποχώρησαν μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η διατύπωση της δήλωσης αφήνει το καθεστώς των τοπικών αρμενικών δυνάμεων του Καραμπάχ - του αυτοαποκαλούμενου Στρατού Άμυνας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ - ως διφορούμενο.
Το Μπακού τους βλέπει ως μια παράνομη ένοπλη ομάδα στο έδαφός του, αλλά οι τοπικές αρχές και ο πληθυσμός τους θεωρούν ως ουσιαστική αυτοάμυνα. Ωστόσο, με τις τοπικές αρμενικές μονάδες του Καραμπάχ να μην δύνανται να συνυπάρξουν με τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν, μόνο οι Ρώσοι ειρηνευτικές δυνάμεις στέκονται μεταξύ των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν και των Αρμενίων πολιτών του Καραμπάχ.
Η εισβολή της Ρωσίας είναι η ευκαιρία του Αζερμπαϊτζάν
Εάν η υποδομή ασφαλείας μετά το 2020 στο Καραμπάχ είναι επισφαλής, οι πηγές αυτών των νέων εντάσεων σχετίζονται επίσης με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία δημιούργησε ένα παράθυρο ευκαιρίας για το Αζερμπαϊτζάν με δύο κρίσιμους τρόπους.
Πρώτον, η ρωσική απόσπαση της προσοχής αποκαλύπτει τις αδυναμίες της ειρηνευτικής αποστολής στο Καραμπάχ, που περιλαμβάνει 1.960 στρατιώτες και περίπου 2.000 πολιτικούς υπαλλήλους υποστήριξης, οι οποίοι δεν έχουν ακόμη καθορισμένη εντολή ή κανόνες εμπλοκής.
Αυτό ευνοεί το Μπακού, το οποίο θέλει να τονίσει τον προσωρινό χαρακτήρα της παρουσίας της Ρωσίας – η σχέση του με την αποστολή ήταν γεμάτη, με μια ταχεία εναλλαγή αρχηγών αποστολών των οποίων η προσέγγιση στη διατήρηση της ειρήνης προκάλεσε την αποδοκιμασία του Μπακού.
Καθώς μονάδες από άλλες αμφισβητούμενες περιοχές, όπως η Νότια Οσετία, φέρεται να έχουν μεταφερθεί στην Ουκρανία, υπήρξαν – αβάσιμες – εικασίες ότι ενδέχεται να ακολουθήσουν ρωσικές μονάδες από το Καραμπάχ. Η αυξανόμενη κριτική για τη ρωσική ειρηνευτική αποστολή στον Τύπο του Αζερμπαϊτζάν προστίθεται σε αυτήν την πίεση.
Δεύτερον, η διεθνής αντίδραση στην εισβολή της Ρωσίας προσφέρει μια χρυσή ευκαιρία για να ομογενοποιηθούν ρητορικά οι διάφορες μετασοβιετικές συγκρούσεις και η νομιμότητα των αξιώσεων των διαφόρων παραγόντων τους. Με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να κινητοποιούνται όσο ποτέ άλλοτε γύρω από την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και την παρανομία της κατοχής, τα επιχειρήματα σχετικά με τις αποχρώσεις και τις μεταβλητές οδούς των συγκρούσεων της Ευρασίας παραμερίζονται εύκολα.
Η μελέτη για αποσχισμένα εδάφη και de facto κράτη εντόπισε επίπονα διαφορές μεταξύ των πολυάριθμων μη αναγνωρισμένων οντοτήτων στην Ευρασία και των οδών δημιουργίας τους, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία επιτρέπει τώρα την καθολική απεικόνισή τους ως αντίγραφα των Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνιετσκ και του Λουγκάνσκ – και οι δύο απορρίφθηκαν ευρέως ως δημιουργίες του Κρεμλίνου.
Στον πυρετό της μάχης, η συναίνεση για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας υπερτερεί της ιστορικής αυστηρότητας και της δικαιολογημένης ανησυχίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα οποιουδήποτε πληθυσμού κλειδωμένου πίσω από αμφισβητούμενα σύνορα.
Η δυτική κινητοποίηση για την Ουκρανία είναι επίσης μια πικρή υπενθύμιση για το Μπακού ότι δεν έχει προκύψει ποτέ τέτοια συναίνεση για την εδαφική ακεραιότητα του ίδιου του Αζερμπαϊτζάν. Η αμφιθυμία ως προς την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν πλαισιώνεται ευρέως από τους αναλυτές του Αζερμπαϊτζάν ως απόδειξη ισλαμοφοβίας και οριενταλισμού. Αλλά καμία από τις δύο τάσεις δεν ήταν πολύ εμφανής στις χλιαρές διεθνείς αντιδράσεις στην επίθεση του Αζερμπαϊτζάν τον Σεπτέμβριο του 2020 στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, η οποία από τις 24 Φεβρουαρίου αντιπαραβάλλεται στην Αρμενία με τη διεθνή κινητοποίηση για την Ουκρανία.
Ενώ βαθμοί ισλαμοφοβίας και οριενταλισμού είναι επίσης πιθανό να υπάρχουν σε ορισμένες εξωτερικές προοπτικές για το Αζερμπαϊτζάν, η διεθνής αμφιθυμία σχετικά με το Ναγκόρνο Καραμπάχ σχετίζεται με προοπτικές να υπάρχουν εναλλακτικά σενάρια για περισσότερη εθνοκάθαρση – αυτή τη φορά του αρμενικού πληθυσμού του Καραμπάχ – ως τελική «λύση» της σύγκρουσης.
Η σύγκρουση Αρμενίας -Αζερμπαϊτζάν χαρακτηριζόταν πάντα από επαναλαμβανόμενους, αμοιβαίους γύρους εθνοκάθαρσης, αφήνοντας τις δύο εθνικές κοινότητες τελείως διαχωρισμένες. Μια δημοφιλής αφήγηση του Αζερμπαϊτζάν μετά τον πόλεμο του 2020 υποστήριξε ότι το Μπακού είχε τερματίσει αυτή την αποτρόπαια παράδοση, αλλά αυτό είναι ψευδές. Κανένας Αρμένιος δεν παραμένει σε εδάφη που ανακτήθηκαν από το Αζερμπαϊτζάν το 2020.
Η φθίνουσα προσφορά ασφάλειας της Ρωσίας
Με την αρχιτεκτονική διατήρησης της ειρήνης να εξαρτάται από τη φήμη των ρωσικών εγγυήσεων ασφαλείας, η κατάσταση μετά το 2020 στο Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει πλέον αναδιατυπωθεί από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η δέσμευση της Μόσχας σε μια εξουθενωτική –και ανυπεράσπιστη– κατάκτηση της Ουκρανίας δίνει στο Αζερμπαϊτζάν τόσο το επιχειρησιακό πεδίο όσο και την κανονιστική κάλυψη για να δοκιμάσει τη ρωσική παρουσία εντός των συνόρων του. Αυτή η παρουσία είναι το πιο προφανές και αγανακτισμένο σύμβολο της κολοβωμένης νίκης του Αζερμπαϊτζάν το 2020.
Οι πρόσφατες εξελίξεις υπογραμμίζουν επίσης τον βαθμό στον οποίο η ασφάλεια στο Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει μετατραπεί σε διαπραγμάτευση μεταξύ Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν – αφήνοντας την Αρμενία, περιορισμένη από την εξάρτηση από τη Ρωσία και μια πιθανή εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία, τον κύριο σύμμαχο του Αζερμπαϊτζάν.
Όσο πιο πολύ ανοίγεται η Ρωσία στην Ουκρανία – και στον κόσμο – τόσο πιο πιθανό είναι να ενταθούν οι επιχειρήσεις του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, που πλαισιώνονται με εκκαθαρίσεις Αρμένιων μαχητών σε μια αφήγηση για την καταπολέμηση της εξέγερσης. Αυτό κλιμακώνει την πίεση στους Αρμένιους αμάχους του Καραμπάχ να φύγουν, οδηγώντας προς μια τελική «επίλυση» μέσω σταδιακής εθνοκάθαρσης.
Και όσο πιο εντατικά εκτυλίσσεται αυτή η διαδικασία, τόσο πιο πιθανό είναι ότι οι ευρέως προωθούμενες αντιλήψεις της περιφερειακής συνδεσιμότητας – που χαιρετίστηκαν από πολλούς περιφερειακούς και διεθνείς παρατηρητές ως νέα πανάκεια για την οικοδόμηση της ειρήνης στον Νότιο Καύκασο – θα γίνουν κάτι περισσότερο από παράπλευρη ζημιά.
