«Δεν θα πολεμήσουμε εναντίον της Ρωσίας στην Ουκρανία», δήλωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Ο Μπάιντεν αναφερόταν σε μια άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας και από αυτή την άποψη ήταν πιστός στον λόγο του. Αλλά από μια άλλη άποψη η δήλωσή του συσκότισε μια σημαντική αλήθεια: οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι ευρωπαίοι σύμμαχοί τους βρίσκονται ήδη στη μέση ενός πλήρους πολέμου αντιπροσώπων με τη Ρωσία.
Τον μήνα από τότε που ο Βλαντιμίρ Πούτιν διέταξε την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» της Ρωσίας στην Ουκρανία, τα δυτικά έθνη έχουν κατακλύσει την Ουκρανία με περισσότερα από 17.000 αντιαρματικά όπλα και χιλιάδες αντιαεροπορικούς πυραύλους. Ενώ επέβαλαν τιμωρητικές κυρώσεις στην οικονομία της Ρωσίας, έχουν δεσμευτεί δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών Switchblade που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στο Αφγανιστάν από τις δυνάμεις ειδικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ έχουν μέχρι στιγμής αρνηθεί σοφά να μεταφέρουν μαχητικά αεροσκάφη στην Ουκρανία ή να επιβάλουν ζώνη απαγόρευσης πτήσεων για να απενεργοποιήσουν τα ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη. Αλλά παράλληλα με τα όπλα που προορίζονται να σκοτώσουν Ρώσους στρατιώτες και να καταστρέψουν ρωσικά αεροπλάνα, φέρεται να παρέχουν αναγνωριστικά δεδομένα στις ουκρανικές δυνάμεις.
Η υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Λιζ Τρας, εν τω μεταξύ, δήλωσε ότι «υποστηρίζει απόλυτα» τους Βρετανούς πολίτες που θέλουν να προσφερθούν εθελοντικά για να πολεμήσουν για την υπεράσπιση της Ουκρανίας. Την περασμένη εβδομάδα, αφού ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι μίλησε σε κοινή σύνοδο του Κογκρέσου των ΗΠΑ μέσω βίντεο, τον υποδέχτηκαν οι εκκλήσεις «Σλάβα Ουκρανία!» — «Δόξα στην Ουκρανία!»
Έτσι μοιάζει ένας πόλεμος με αντιπροσώπους, όπως αναφέρει το WarOnTheRocks. Προς το παρόν, η διάθεση στις δυτικές πρωτεύουσες παραμένει σίγουρη και συναισθηματικά φορτισμένη μετά την καταστροφική αρχή της Ρωσίας στην απερίσκεπτη στρατιωτική της εκστρατεία. Αλλά οι δυτικοί πολιτικοί δεν πρέπει να αυταπατούνται σχετικά με τη στρατηγική που ακολουθούν. Οι πόλεμοι αντιπροσώπων —ακόμα και στρατηγικά επιτυχημένοι— είναι άσχημες, βίαιες υποθέσεις που ενέχουν έναν εγγενή κίνδυνο κλιμάκωσης.
Σπάνια είναι τόσο γρήγοροι ή φθηνοί όσο αρχικά φαίνονται και σπάνια διεξάγονται χωρίς σοβαρές ανεπιθύμητες συνέπειες. Ένας πόλεμος αντιπροσώπων στην Ουκρανία μπορεί να είναι αναπόφευκτος. Ίσως μάλιστα να είναι η καλύτερη επιλογή της Δύσης. Αλλά οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να έχουν νηφαλιότητα σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν.
Η επιστροφή των πολέμων αντιπροσώπων Μεγάλων Δυνάμεων
Πόλεμοι αντιπροσώπων συμβαίνουν όταν ένα κράτος επιχειρεί να διαμορφώσει την έκβαση μιας σύγκρουσης σε άλλη χώρα παρέχοντας υλική βοήθεια σε έναν ή περισσότερους από τους εμπόλεμους ενώ περιορίζει τη δική του άμεση συμμετοχή στις μάχες.
Τα κράτη στρέφονται στον πόλεμο αντιπροσώπων για διάφορους λόγους. Χρησιμοποιούν πληρεξούσιους λόγω της αντιλαμβανόμενης στρατιωτικής τους αξίας — ανώτερης γνώσης του τοπικού εδάφους ή πληθυσμού, για παράδειγμα, ή ειδικών τακτικών και επιχειρησιακών δυνατοτήτων. Τους χρησιμοποιούν για να ελαχιστοποιήσουν το κόστος, μετρημένο σε αίμα ή οικονομία, και να μετριάσουν τους κινδύνους κλιμάκωσης. Και τους χρησιμοποιούν για να αποφύγουν πολιτικούς και νομικούς περιορισμούς, όπως εκείνους που επιβάλλονται από το κουρασμένο από τον πόλεμο κοινό και το εσωτερικό και το διεθνές δίκαιο. Οι πόλεμοι δι' αντιπροσώπων, με άλλα λόγια, αντιπροσωπεύουν έναν ελκυστικό συνδυασμό χαμηλού κόστους, υψηλών οφελών και εύλογης άρνησης. Όπως δήλωσε ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος Dwight D. Eisenhower το 1955, οι πόλεμοι αντιπροσώπων αντιπροσωπεύουν «τη φθηνότερη ασφάλιση στον κόσμο».
Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, ότι τα κράτη έχουν συχνά στραφεί σε πολέμους αντιπροσώπων για να επιτύχουν τους στρατηγικούς τους στόχους. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν περισσότερες από δύο δωδεκάδες εξεγέρσεις που πολεμούσαν τις υποστηριζόμενες από τη Σοβιετική κυβέρνηση κυβερνήσεις. Οι Σοβιετικοί έκαναν περίπου το ίδιο.
Η Κίνα, από την πλευρά της, υποστήριξε διάφορες ομάδες ανταρτών που συμμετείχαν σε «εθνικούς απελευθερωτικούς πολέμους», από τη Γουινέα-Μπισάου μέχρι το Ομάν και το Λάος. Από το 1945, σχεδόν οι μισές ομάδες ανταρτών έχουν λάβει υποστήριξη από ξένα κράτη, συνήθως με τη μορφή στρατιωτικής βοήθειας - έχουν υπάρξει πάνω από 900 περιπτώσεις βοήθειας ασφαλείας από τρίτα μέρη σε μαχητές σε πολέμους.
Και οι πόλεμοι αντιπροσώπων γίνονται μόνο πιο συχνοί: Κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, η πιθανότητα μια ομάδα να λάβει εξωτερική βοήθεια έχει αυξηθεί από περίπου ένας στους πέντε σε περίπου τέσσερις στους πέντε. Τα πυρηνικά όπλα μπορεί να κάνουν τις καυτές συγκρούσεις μεταξύ μεγάλων δυνάμεων λιγότερο ελκυστικές, αλλά κάνουν πολύ λιγότερο για να αποθαρρύνουν λιγότερο ορατές και ακραίες μορφές βίας.
Ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων ήταν πάντα χέρι-χέρι με πολέμους αντιπροσώπων διαφόρων ειδών. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να περιμένουμε ότι αυτή τη φορά θα είναι διαφορετική, αν και τα εθνικά στρατηγικά έγγραφα των ΗΠΑ έχουν την τάση να υποβαθμίζουν αυτήν την πραγματικότητα. «Δεν είναι καθόλου υπερβολή», γράφει ο πολιτικός επιστήμονας Ντάνιελ Μπάιμαν, «να πούμε ότι όλοι οι σημερινοί μεγάλοι πόλεμοι είναι στην ουσία πόλεμοι αντιπροσώπων». Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν αποτελεί εξαίρεση.
Πιο ακριβός από όσο φαίνεται
Επομένως, η έκκληση του πολέμου με πληρεξούσιους δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Έρχεται όμως με εγγενείς περιορισμούς. Στους πολέμους αντιπροσώπων, οι κρατικοί χορηγοί επιδιώκουν να διεξαγάγουν πόλεμο φθηνά. Αλλά για να αποκομίσουν αυτό το όφελος, πρέπει να θυσιάσουν κάποιο έλεγχο. Και αυτή η απώλεια ελέγχου δημιουργεί στρατηγικούς κινδύνους.
Η υποστήριξη από έναν προστάτη μεγάλης δύναμης, για παράδειγμα, μπορεί να ενθαρρύνει τους πληρεξούσιους να αναλάβουν υπερβολικούς κινδύνους, προκαλώντας ενδεχομένως ανεπιθύμητη κλιμάκωση - ένα κλασικό παράδειγμα κακών κινήτρων γνωστών ως ηθικός κίνδυνος. Οι πληρεξούσιοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη ροή της βοήθειας για τους δικούς τους σκοπούς, εκτρέποντας πόρους σε ευνοημένες εκλογικές περιφέρειες και χρησιμοποιώντας στρατεύματα εκπαιδευμένα και οπλισμένα από ξένους προστάτες για ακούσιους σκοπούς. Τα όπλα που παρέχονται σε πληρεξούσιους είναι δύσκολο να εντοπιστούν και να εκτραπούν εύκολα. Οι τοπικοί εταίροι έχουν πάντα τους δικούς τους στόχους, οι οποίοι μπορεί να ευθυγραμμίζονται ή όχι με αυτούς των δυτικών υποστηρικτών τους.
Στη χειρότερη περίπτωση, οι πόλεμοι αντιπροσώπων μπορούν να εμπλέξουν τους χορηγούς σε πολέμους που προσπαθούσαν να αποφύγουν. Στην περίπτωση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι λανθασμένοι υπολογισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε κλιμάκωση, ειδικά εάν ουκρανικά μαχητικά επιχειρούν έξω από εξωτερικά καταφύγια σε γειτονικές χώρες - η Ρωσία έχει ήδη εξαπολύσει αεροπορικές επιδρομές εναντίον βάσεων στη δυτική Ουκρανία μόλις έντεκα μίλια από τα σύνορα με την Πολωνία.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, η διεξαγωγή έμμεσου πολέμου κατά της Ρωσίας είναι λιγότερο επικίνδυνη από την έναρξη άμεσων εχθροπραξιών, κάτι που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεπαγόταν η επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων. Αλλά καμία από αυτές τις επιλογές δεν είναι ακίνδυνη.
Ακόμα κι αν η Δύση αποφύγει να εμπλακεί περαιτέρω στην Ουκρανία και ακόμη κι αν οι ουκρανικές δυνάμεις συμμορφωθούν με τις προτιμήσεις της Δύσης, οι προοπτικές για έναν πόλεμο πληρεξούσιων είναι ζοφερές.
Οι ξένες επεμβάσεις τείνουν να αυξάνουν τη διάρκεια των εχθροπραξιών, καθώς και τον κίνδυνο επανάληψης συγκρούσεων στο μέλλον. Οποιαδήποτε ουκρανική εξέγερση σε περιοχές της Ουκρανίας που κατέχονται από τη Ρωσία θα είναι βίαιη, παρατεταμένη και πολιτικά ακατάστατη. Η λογική της εξέγερσης τείνει προς τη βάναυση εφαρμογή της βίας. Και η υποστήριξη μιας εξέγερσης στην Ουκρανία μπορεί κάλλιστα να συνεπάγεται υποστήριξη —έμμεσα ή με άλλο τρόπο— επιβλαβών δυνάμεων εντός της ουκρανικής κοινωνίας με σκοπό την υπεράσπιση της ουκρανικής ανεξαρτησίας.
Οι μακροχρόνιες εξεγέρσεις σπάνια εξουσιοδοτούν μετριοπαθείς. Οποιαδήποτε υποστήριξη στην ουκρανική αντίσταση θα απαιτήσει άσχημες ανταλλαγές και γάμους ευκαιρίας, και σε χρονοδιαγράμματα που πολλές δυτικές κυβερνήσεις δεν φαίνονται ακόμη διατεθειμένες να σκεφτούν σοβαρά. Με άλλα λόγια, ένας πόλεμος αντιπροσώπων στην Ουκρανία, ακόμη και σε ορισμένα από τα πιο αισιόδοξα σενάρια, θα είναι τρομερός, πάνω απ' όλα για τους Ουκρανούς.
Το μη χείρον βέλτιστον
Αλλά μπορεί να εξακολουθεί να είναι η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή. Από τη στιγμή που ο Πούτιν ξεκίνησε τον καταστροφικό πόλεμο της επιλογής του, η Δύση δεν είχε καλές επιλογές. Δεν προσφέρεται πολιτική μηδενικού κινδύνου και μηδενικού κόστους. Και μια από τις λίγες επιλογές που είναι πιο επικίνδυνες από έναν πόλεμο αντιπροσώπων στην Ουκρανία μπορεί κάλλιστα να είναι μια φθηνή ρωσική νίκη εκεί, η οποία θα αντιπροσώπευε την τέταρτη επιτυχημένη στρατιωτική περιπέτεια του Πούτιν στη σειρά.
Εξάλλου, πριν σκοντάψει το ρεύμα της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι New York Times δήλωσαν ότι «Δεν υπάρχει παγκόσμιος ηγέτης σήμερα με καλύτερο ιστορικό όσον αφορά τη χρήση στρατιωτικής ισχύος» από τον Πούτιν. Όσο πιο δαπανηρή μπορούν να κάνουν οι Ουκρανοί την εισβολή του Πούτιν, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αποτρέψουν περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα στην Ευρώπη και να αποτρέψουν μια ευρύτερη κλιμάκωση. Και προς το παρόν τουλάχιστον, τα δυτικά και τα ουκρανικά συμφέροντα ευθυγραμμίζονται με τρόπους που προσφέρουν μια ασυνήθιστη ευκαιρία για αποτελεσματική βοήθεια που μπορεί να κάνει μια πραγματική στρατιωτική διαφορά.
Εκτός από την αποτροπή του Πούτιν από τη στόχευση άλλων γειτονικών χωρών, το κόστος που επιβάλλεται στη Ρωσία από έναν συνεχιζόμενο πόλεμο αντιπροσώπων στην Ουκρανία μπορεί να καταδείξει στις ρωσικές ελίτ ότι οι αυτοκρατορικές φαντασιώσεις του Πούτιν είναι ακριβώς αυτό - φαντασιώσεις. Η παροχή όπλων και υλικής υποστήριξης μπορεί να βοηθήσει στην αποδυνάμωση της εγχώριας βάσης υποστήριξης του Πούτιν, στην αιμορραγία των στρατιωτικών προϋπολογισμών της Ρωσίας και στην υποβάθμιση της ικανότητας της Μόσχας να προβάλλει ισχύ στο εξωτερικό.
Τέλος, μια στρατηγική πολέμου αντιπροσώπων στην Ουκρανία μπορεί να δημιουργήσει μόχλευση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η χρηματοδότηση πληρεξουσίων μπορεί συχνά να ενισχύσει τη μόχλευση ενός κράτους στις διαπραγματεύσεις και βοηθώντας το Κίεβο να επιβάλει βαρύτερο κόστος στον ρωσικό στρατό, η Δύση ενισχύει το χέρι του Ζελένσκι.
Η μορφή οποιασδήποτε πολιτικής διευθέτησης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας θα εξαρτηθεί εν μέρει από τις συνθήκες στο πεδίο της μάχης, και τα χιλιάδες δυτικά αντιαρματικά όπλα και αντιαεροπορικούς πυραύλους που ρέουν στην Ουκρανία μπορούν να βοηθήσουν τον Πούτιν να περιορίσει τους πολιτικούς του στόχους και να κάνει τις απαραίτητες παραχωρήσεις. μπορούν να τον βοηθήσουν να συμπεράνει ότι το κόστος της συνεχιζόμενης μάχης υπερτερεί του κόστους μιας διπλωματικής διευθέτησης.
Συμπέρασμα
Καθώς η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία συνεχίζεται, η Δύση πρέπει να έχει ξεκάθαρα μάτια σχετικά με την κατάσταση που αντιμετωπίζει. Επί του παρόντος διεξάγει έναν πόλεμο με αντιπροσώπους με τη Ρωσία — ένας πόλεμος που εγκυμονεί πολύ πραγματικούς κινδύνους κλιμάκωσης.
Οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν πρέπει να εξαπατούν τον εαυτό τους σχετικά με το πόσο άσχημοι τείνουν να είναι οι πόλεμοι αντιπροσώπων. Καθώς συνεχίζει να υποστηρίζει τις ουκρανικές δυνάμεις, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα πρέπει να συνεχίσει να βαθμονομεί προσεκτικά την υποστήριξή της έναντι του κινδύνου ενός ευρύτερου πολέμου, ειδικά καθώς οι οδοί προμήθειας όπλων γίνονται πιο περιορισμένες.
Θα πρέπει να είναι έτοιμη να χαλιναγωγήσει τη δραστηριότητα των τοπικών συμμάχων, εάν χρειαστεί.
Και σε κάποιο σημείο, η μόχλευση μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη μιας διευθέτησης, που θα απαιτήσει πικρούς συμβιβασμούς, αλλά αυτός μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί μια ανεξάρτητη Ουκρανία, να τερματιστεί η δυστυχία που προκλήθηκε από τον πόλεμο και να μειωθεί ο κίνδυνος μιας ευρύτερης σύγκρουσης.
Τελικά, οι μόνες επιλογές για τη Δύση χειρότερες από έναν πόλεμο δι' αντιπροσώπων είναι μια φθηνή ρωσική νίκη στην Ουκρανία — ή μια άμεση αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών.
