Μετά από μήνες σοβαρών αμοιβαίων κατηγοριών, οι σχέσεις Ιράν-Αζερμπαϊτζάν επιστρέφουν στην «κανονικότητα».
Στις 28 Νοεμβρίου στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας στο Ασγκαμπάτ, οι πρόεδροι των δύο χωρών υπέγραψαν συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας με το Τουρκμενιστάν.
Η συμφωνία Ιράν-Αζερμπαϊτζάν
Σύμφωνα με τη νέα συμφωνία, 1,5 δισεκατομμύρια-2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου θα μεταφέρονται ετησίως.
Το Ιράν θα λαμβάνει φυσικό αέριο Τουρκμενιστάν και θα παραδώσει ισοδύναμη ποσότητα φυσικού αερίου στο Αζερμπαϊτζάν.
Ακολούθησε επίσκεψη στο Μπακού από τον Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν, ο οποίος συζήτησε την πρόσφατα υπογραφείσα συμφωνία, που ονομάζεται Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου (NSTC),αναφορικά με τη συμμετοχή ιρανικών εταιρειών στην ανοικοδόμηση των ανακτηθέντων εδαφών στο Ναγκόρνο- Καραμπάχ καθώς και άλλα συναφή θέματα.
Το Ιρανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Mehr, ένα ιρανικό φιλοκυβερνητικό μέσο, επέστησε την προσοχή στο πώς η συμφωνία ήταν ωφέλιμη στην Τεχεράνη.
«Εκτός από την οικονομική σημασία της, αυτή η σύμβαση θα σταθεροποιήσει τα δίκτυα φυσικού αερίου στο βόρειο και βορειοανατολικό Ιράν», δήλωσε ο Τζαβάντ Οουτζί, υπουργός Πετρελαίου του Ιράν.
Αλλά για την Τεχεράνη, η συμφωνία αντιπροσωπεύει το πρώτο απτό αποτέλεσμα της προληπτικής πολιτικής της στον Νότιο Καύκασο τους τελευταίους μήνες.
Στη συνάντηση του Ασγκαμπάτ, ο Ραΐσι προειδοποίησε για ισραηλινές και αμερικανικές «συνωμοσίες» που απειλούσαν την περιοχή. Ο Αλίεφ, με τη σειρά του, τόνισε ότι το Αζερμπαϊτζάν «δεν θα επιτρέψει να προκληθεί καμία ζημιά σε αυτές τις σχέσεις».
Δεν είναι τυχαίο ότι μετά τη συνάντηση, το Αζερμπαϊτζάν καταψήφισε το ψήφισμα του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ιράν, παρά τη σταθερά επικριτική στάση του Μπακού για τα δικαιώματα των εθνοτικών μειονοτήτων στο Ιράν , όπου οι Αζέροι αποτελούν σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού.
Τα αποτελέσματα της συνάντησης μεταξύ του Αλίεφ και του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν στις Βρυξέλλες στις 14 Δεκεμβρίου ήταν θετικά και για την Ισλαμική Δημοκρατία.
Σε δήλωση μετά τη συνάντηση, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ επανέλαβε ότι οι δύο χώρες θα αποκαταστήσουν τις σιδηροδρομικές γραμμές, κάτι που είναι το κλειδί για την υλοποίηση του NSTC μήκους 7.200 χιλιομέτρων, ενός έργου που θα συνδέει τη Νότια Ασία με την Ευρώπη, μέσω Ρωσίας και Ιράν.
Ο Owji του Ιράν είπε ότι οι συνομιλίες για τη νέα συμφωνία ξεκίνησαν "πριν από περίπου δύο μήνες", στο απόγειο της πολιτικής κρίσης.
Πώς μπορούμε όμως να εξηγήσουμε την έναρξη των διαπραγματεύσεων για μια νέα συμφωνία στην κορύφωση της κρίσης, όταν το Μπακού ήταν τόσο σκληρά επικριτικό κατά της Τεχεράνης;
Τα συμφέροντα της Τουρκίας φαίνεται να υπερισχύουν
Από τη δεκαετία του 1990, η Τουρκία επεδίωξε τη δημιουργία του Trans-Caspian Gas Pipeline (TCP), ο οποίος θα συνέδεε το Τουρκμενιστάν με το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Κασπίας Θάλασσας πριν ενταχθεί στον Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, μέσω του οποίου το Τουρκμενικό αέριο θα έρεε στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας.
Το Αζερμπαϊτζάν είχε προηγουμένως αντισταθεί στην πρωτοβουλία, καθώς αντιμετώπιζε το Τουρκμενιστάν ως δυνητικό ανταγωνιστή στην ευρωπαϊκή αγορά.
Τον Ιανουάριο του 2021, όταν το Αζερμπαϊτζάν έλυσε τη διαμάχη για το πετρελαιοφόρο Dostluk με το Τουρκμενιστάν, συμφωνώντας να το εξερευνήσει από κοινού, η Άγκυρα έφτασε κοντά στην επίτευξη των ονείρων της για την Κασπία και να γίνει η πύλη των τουρκικών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας προς την Ευρώπη.
Αυτό είναι εκείνο όπου το ενδιαφέρον της Άγκυρας για τη νέα συμφωνία διασταυρώνεται με το ενδιαφέρον της Τεχεράνης.
Στις 15 Νοεμβρίου, ο Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν εξέφρασε «ευχαρίστηση» που φιλοξενεί τον «αδερφό» του και τον Τούρκο ομόλογό του, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, στην Τεχεράνη, δείχνοντας ότι το Ιράν έχει «βρεί κοινό έδαφος» με την Τουρκία.
Οι δύο χώρες ήλπιζαν να υπογράψουν έναν οδικό χάρτη συνεργασίας που θα κορυφωθεί με την επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Ιράν.
Ένας άλλος λόγος για την πρόσφατη συμφιλίωση είναι η πιθανότητα ότι η Τεχεράνη μπορεί να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά την απειλή για να αμφισβητήσει τα ίδια συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν στον Καύκασο.
Οι πιθανές προσπάθειες της Τεχεράνης να αναδρομολογήσει το NSTC από το Αζερμπαϊτζάν στην Αρμενία ή να αναπτύξει στρατεύματα στη νότια Αρμενία για να αποτρέψει την εφαρμογή του «διαδρόμου Zangezur» στο Nakhchivan είναι κίνδυνοι που το Μπακού δεν θέλει καθόλου να αναλάβει στην παρούσα κατάσταση.
Αφού το Μπακού έστησε σημεία ελέγχου στους δρόμους που εισέρχονται στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, χρέωνε ιρανικά οχήματα 130 δολάρια για δικαιώματα διέλευσης και συνέλαβε Ιρανούς μεταφορείς με την κατηγορία της παράνομης εισόδου.
Σε απάντηση, το Ιράν πρόσφερε οικονομική και τεχνική υποστήριξη στα σχέδια της Αρμενίας για την κατασκευή ενός οδικού διαδρόμου Βορρά-Νότου μήκους 550 χιλιομέτρων για να βοηθήσει τους οδηγούς να αποφύγουν τα διόδια του Αζερμπαϊτζάν.
Αυτή η απόφαση σηματοδότησε την πρόθεση της Τεχεράνης να διατηρήσει μακροπρόθεσμα εκτός ισορροπίας τον βόρειο γείτονά της.
Ένας άλλος πιθανός λόγος για τις εντάσεις, και την επακόλουθη μείωση τους, ήταν μια προσπάθεια της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν να κερδίσει την εύνοια των σκληροπυρηνικών αντιιρανικών προσωπικοτήτων στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ.
Σύμφωνα με τον Τζαμίλ Χασανλί, ηγέτη του Εθνικού Συμβουλίου Δημοκρατικών Δυνάμεων, ενός μπλοκ της αντιπολίτευσης του Αζερμπαϊτζάν, η προσπάθεια του Μπακού να κατευνάσει τις εντάσεις με την Τεχεράνη ήρθε ως αποτέλεσμα του αποκλεισμού από τη Σύνοδο Κορυφής της Ουάσιγκτον για τη Δημοκρατία.
«Μέσω της αντιιρανικής του ρητορικής, ο Ιλχάμ Αλίεφ ήθελε να προσκληθεί στη Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία με τη βοήθεια των Ισραηλινών. Όταν αυτό απέτυχε, επέστρεψε στην προηγούμενη πολιτική του «καλής γειτονίας» με το Ιράν», είπε ο Hasanli.
Πράγματι, το Αζερμπαϊτζάν δεν ήταν πολύ ευχαριστημένο που ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν κάλεσε την Αρμενία στη σύνοδο κορυφής ενώ αποκλείστηκε από αυτήν.
Η σύνοδος ήταν επίσης απαραίτητη για τον Αλίεφ για να αποκαταστήσει την πληγωμένη φήμη του στη Δύση.
Για το λόγο αυτό, όταν δεν ήρθε η αναμενόμενη πρόσκληση, ξεκίνησε εκστρατεία κατά του Προέδρου Μπάιντεν και της Συνόδου Κορυφής για τη Δημοκρατία στα κρατικά ΜΜΕ. Σημειώθηκε επίσης αισθητή μείωση στη ρητορική του Μπακού κατά της Τεχεράνης.
Στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ειδικοί υπέρ του Ισραήλ ,αμερικανοί ακαδημαϊκοί και ΜΜΕ επιδίωξαν να εξαγάγουν τη σύγκρουση στην Τεχεράνη, ελπίζοντας ότι ο πόλεμος θα τροφοδοτούσε τον εθνικισμό στη μεγάλη αζερική μειονότητα του Ιράν, όπως υποστήριξε ο αναλυτής Eldar Mamedov.
Ειδικοί όπως ο Edward Luttwak, ο Michael Doran του Ινστιτούτου Hudson και η Brenda Shaffer του Ιδρύματος για την Άμυνα των Δημοκρατιών ήταν ενθουσιασμένοι με την προοπτική του κατακερματισμού του Ιράν σύμφωνα με εθνοτικές γραμμές ή την ανακίνηση ένοπλων αποσχιστικών κινημάτων που θα ανάγκαζαν την Τεχεράνη να στρέψει την προσοχή της στα εσωτερικά της ζητήματα
Και το Μπακού φάνηκε να πιστεύει ότι τα περιστασιακά οφέλη αυτών των πολιτικών, όπως η πρόσκληση στη σύνοδο κορυφής, ξεπερνούσαν τους κινδύνους και το κόστος του ανταγωνισμού του Ιράν.
Ένας τέτοιος ανταγωνισμός μπορεί να ήταν αρκετός για τον Τραμπ, αλλά σαφώς δεν λειτούργησε κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Μπάιντεν.
Αλλά ακόμη και μετά την υποχώρηση της τελευταίας διαμάχης Μπακού-Τεχεράνης, η τρέχουσα τροχιά των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μάλλον δεν θα αλλάξει δραστικά.
Καθώς οι απειλές του Ισραήλ αυξάνονται μέρα με τη μέρα με την αβεβαιότητα να θολώνει την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας με την Τεχεράνη, η ύποπτη στάση του Ιράν στο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο έχει στενές σχέσεις με τον αρχαίο εχθρό του, το Ισραήλ, θα συνεχιστεί.
Αλλά δεδομένου ότι η Τεχεράνη γνωρίζει ότι το Μπακού δεν θα επιδεινώσει τις σχέσεις μαζί της και ότι αυτό δεν είναι προς το συμφέρον της Άγκυρας, το Ιράν θα είναι πιο διεκδικητικό απέναντι στον βόρειο γείτονά του σε θέματα που είναι σημαντικά για αυτό.
Εν τω μεταξύ, το Μπακού εξακολουθεί να ανησυχεί για τις προσπάθειες της Τεχεράνης να καλλιεργήσει «Ιρανούς συμπαθούντες», κυρίως με το να κατηχήσει τον μεγάλο σιιτικό πληθυσμό της χώρας.
Το πρόσφατο κλείσιμο ορισμένων σιιτικών θρησκευτικών ιστοσελίδων και οι συλλήψεις ορισμένων επιφανών κληρικών, παρόλο που τα στοιχεία για τις φιλοϊρανικές δραστηριότητές τους είναι ελάχιστα, θα πρέπει να θεωρηθούν ως μια εγχώρια αντανάκλαση αυτής της ανησυχίας.
Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα
Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι προς το παρόν, οι διπλωματικές ατζέντες και των δύο χωρών διαφέρουν πολύ.
Το Μπακού δεν είναι διατεθειμένο να διακινδυνεύσει να θεωρηθεί ότι έχει κάποια «συγγένεια» με την Τεχεράνη, ούτε το Ιράν θα θελήσει να κρατήσει μια φιλοτουρκική στάση για το Αζερμπαϊτζάν στο ζήτημα του Καραμπάχ.
Δεν φαίνεται ρεαλιστικό ότι τα μέρη θα αλλάξουν αυτές τις προτεραιότητες βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προκειμένου να εμβαθύνουν τους διπλωματικούς δεσμούς.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι σχέσεις Μπακού-Τεχεράνης στερούνται προοπτικής, αλλά και οι δύο πλευρές πρέπει να είναι ρεαλιστικές στις προσδοκίες τους προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητες των διμερών σχέσεων.
Είναι δυνατό να δημιουργηθούν οικονομικοί και εμπορικοί συνδυασμοί που θα ωφελήσουν και τις δύο χώρες.
Εάν ανανεωθεί η ιρανική πυρηνική συμφωνία, το Αζερμπαϊτζάν και ο Νότιος Καύκασος θα ωφεληθούν ακόμη περισσότερο.
Η Άγκυρα με τα παραπάνω φθάνει κοντά στην επίτευξη των ονείρων της για την περιοχή της Κασπίας προκειμένου να γίνει η ενεργειακή-εμπορική και οικονομική πύλη των τουρκικών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας προς την Ευρώπη.
Τέλος η Αρμενία αναμένεται μετά από αυτά να τα βρεί τελικά με Αζέρους και Τούρκους, αφού θα είναι πλέον απομονωμένη χωρίς συμμάχους στην περιοχή
