Οι σινεφίλ στην Ελλάδα σπεύδουν εδώ και δυο ημέρες στις κινηματογραφικές αίθουσες για να παρακολουθήσουν το αποκαλούμενο και «θαύμα του Κρίστοφερ Νόλαν». Την ταινία «Oppenheimer» που ήδη θεωρείται από τις καλύτερες της χρονιάς και η οποία έχει βάλει ήδη πλώρη για τα Όσκαρ. Ο τίτλος της ταινίας είναι το επίθετο ενός από τους σπουδαιότερους επιστήμονες στην Ιστορία της ανθρωπότητας: Του «πατέρα της ατομικής βόμβας». Πριν πάτε να δείτε την ταινία, καλό θα ήταν, όσοι δεν την ξέρετε, να διαβάσετε για την πραγματική ιστορία του.
Ποιος ήταν ο Οπενχάιμερ
Ο Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, το 1904. Πατέρας του ήταν ο Γερμανός μετανάστης και πλούσιος εισαγωγέας κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων Τζούλιους Οπενχάιμερ. Μητέρα του η ζωγράφος Έλλα Φρίντμαν Οπενχάιμερ. Όταν ήταν μικρός ήταν ένα ήσυχο παιδί, που αντί να παίζει ποδόσφαιρο, μπέιζμπολ ή μπάσκετ όπως τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας του, εκείνος μελετούσε... ορυκτολογία και έγραφε ποίηση. Ήταν ένα παιδί - θαύμα.
Καθόλου τυχαία, έγινε δεκτός στο Χάρβαρντ σε ηλικία 16 ετών. Ενδιαφερόταν για τη λογοτεχνία και την ποίηση και μιλούσε άπταιστα έξι ή επτά γλώσσες. Μετά το Χάρβαρντ (το οποίο τελείωσε ένα χρόνο νωρίτερα από τους υπόλοιπους συμφοιτητές του), απέκτησε το διδακτορικό του στη θεωρητική φυσική στο Γκέτινγκεν. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, και ίδρυσε την πρώτη Σχολή Θεωρητικής Φυσικής στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930.
Στη συνέχεια θα πάει στη Μεγάλη Βρετανία, στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου θα συνδράμει το ερευνητικό έργο του νομπελίστα φυσικού Τζόζεφ Τζον Τόμσον, γνωστού για την ανακάλυψη των ηλεκτρονίων και των ισοτόπων. Εκεί θα διδαχτεί τους κανόνες της κβαντομηχανικής. Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, ο Οπενχάιμερ θα αποδεχτεί τη θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ.
Το απόρρητο «σχέδιο Μανχάταν»
Το Σχέδιο Μανχάταν ήταν ένα άκρως απόρρητο πρόγραμμα που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1940 στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η διοίκησή του ανατέθηκε στον στρατό και επικεφαλής ορίστηκε ο υποστράτηγος Λέσλι Γκρόουβς. Στόχος του προγράμματος αυτού υπήρξε η χρήση της πυρηνικής ενέργειας ως υπερόπλο κάτι που κατέληξε στη δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας, η οποία θα τερματίσει ουσιαστικά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες φοβήθηκαν ότι οι Ναζί (ή οι Σοβιετικοί) θα ήταν οι πρώτοι που θα κατάφερναν να δημιουργήσουν μια ατομική βόμβα και έτσι άρχισε ο αγώνας δρόμου για τους πυρηνικούς εξοπλισμούς.
Το Σχέδιο επιταχύνθηκε μετά την επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου του 1941. Στα μέσα του 1942 ξεκίνησε η κατασκευή εργοστασίων και εργαστηριών από το Στρατιωτικό Σώμα Μηχανικών των ΗΠΑ ώστε οι επιστήμονες να φέρουν εις πέρας το έργο που τους είχε ανατεθεί. Το 1943 κατασκευάζεται ένα εργαστήριο σε μια απομονωμένη περιοχή του Λος Άλαμος στο Νέο Μεξικό των ΗΠΑ Επικεφαλής του εργαστηρίου τέθηκε ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ο οποίος επιλέχθηκε προσωπικά από τον υποστράτηγο Γκρόουβς, παρά τις αντιρρήσεις που υπήρχαν.
Εκεί, εκατοντάδες επιστήμονες και μηχανικοί ανέπτυξαν το Gadget (την πρώτη πυρηνική δοκιμαστική συσκευή στον κόσμο), το Little Boy (την ατομική βόμβα με ουράνιο που έπεσε στη Χιροσίμα) και το Fat Man (την ατομική βόμβα με πλουτώνιο που έπεσε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας).
Το 1945, μετά τη δοκιμαστική ρίψη της ατομικής βόμβας «Trinity», οι ΗΠΑ έγιναν η πρώτη χώρα στον κόσμο που κατείχε πυρηνικά όπλα. «Γνωρίζαμε ότι ο κόσμος δεν θα ήταν πλέον ο ίδιος. Κάποιοι, λίγοι άνθρωποι χάρηκαν, κάποιοι άλλοι λίγοι άνθρωποι έκλαψαν και οι περισσότεροι έμειναν σιωπηλοί», είχε πει ο ίδιος ο Οπενχάιμερ 20 χρόνια αργότερα.
Και επειδή την ιστορία τη γράφουν πάντα οι νικητές, τα όσα ξέραμε για τη χρήση της ατομικής βόμβας, πλέον, έχουν τεθεί υπό πλήρη αμφισβήτηση. Είναι τόσο μεγάλη η αμφισβήτηση που κάνει πολλούς να μιλάνε για το μεγαλύτερο έγκλημα πολέμου που έχει γίνει ποτέ στην Ιστορία της ανθρωπότητας.
Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε τον Απρίλιο του 1945. Η Ναζιστική Γερμανία παραδόθηκε τον Μάη. Οι Ιάπωνες συνέχιζαν να πολεμούν αλλά ήταν ξεκάθαρο πως χάνουν. Είναι γνωστό, πλέον, πως οι Ιάπωνες είχαν μπει ήδη στη διαδικασία να τερματίσουν με κάποιον τρόπο τη συμμετοχή τους στον πόλεμο. Οι Αμερικάνοι το ήξεραν. Ήξεραν, όμως, πως είχαν στα χέρια τους ένα όπλο που έπρεπε να δοκιμάσουν κυρίως για να στείλουν το μήνυμα της παντοκρατορίας τους την επόμενη ημέρα. Χτύπησαν την Ιαπωνία, κοιτάζοντας τη Σοβιετική Ένωση. Πρώτα η Χιροσίμα και έπειτα το Ναγκασάκι «δοκίμασαν» τη νέα φονική τεχνολογία. Θάνατος και όλεθρος.
Στις 17 Αυγούστου ο αηδιασμένος Οπενχάιμερ ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον για να παραδώσει επιστολή στον υπουργό Πολέμου Χένρι Στίμσον, στην οποία εξέφραζε την απέχθειά του και την επιθυμία του να απαγορευτούν τα πυρηνικά όπλα. Για τις υπηρεσίες του ως διευθυντής του Λος Άλαμος, τιμήθηκε με το Μετάλλιο Αξίας από τον πρόεδρο Χάρι Σ. Τρούμαν το 1946. Την στιγμή της βράβευσης, ο Οπενχάιμερ είπε: «Κύριε πρόεδρε, έχω αίμα στα χέρια μου».
Συνολικά οι δύο βόμβες θα αφαιρέσουν περισσότερες από 110.000 ζωές και η ρίψη τους θα σύρει τους Ιάπωνες σε άνευ όρων συνθηκολόγηση. Το Σχέδιο Μανχάταν απασχόλησε περίπου 130.000 χιλιάδες ανθρώπους και κόστισε κοντά στα 2 δισ. δολάρια.
Ο επιστήμονας που κατηγορήθηκε για προδοσία
Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Οπενχάιμερ έγινε επικεφαλής σύμβουλος στη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποίησε τη θέση του για να ασκήσει πιέσεις για τον διεθνή έλεγχο της πυρηνικής ενέργειας και την αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και της κούρσας εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση.
Αυτή του η δράση τον έβαλε στο στόχαστρο των «συντηρητικών κύκλων» στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και για να μη νομίζετε πως αυτά συμβαίνουν μόνο στις «Σοβιετίες» από διάφορους «πατερούληδες», ο εύκολος δρόμος για να γλιτώσουν από την ενοχλητική φωνή του Οπενχάιμερ ήταν να τον κατηγορήσουν για προδοσία. Ναι! Ο Οπενχάιμερ κατηγορήθηκε, την εποχή του Μακαρθισμού, ότι ήταν πράκτορας των Σοβιετικών! Την κατηγορία εκείνη, ουδείς μπόρεσε ποτέ να αποδείξει, ωστόσο και μόνο ο ισχυρισμός για κάτι τέτοιο, ήταν αρκετός ώστε ο σπουδαίος επιστήμονας να χάσει την άδεια του και τη θέση του ως σύμβουλος της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Κρίθηκε «ακατάλληλος να υπηρετήσει τη χώρα», και σύρθηκε σε δίκη κατηγορούμενος για προηγούμενη εμπλοκή του με κομμουνιστικές οργανώσεις. Σημαντικότερο στοιχείο στο κατηγορητήριο ήταν η σχέση του με την κομμουνίστρια και φοιτήτρια της ιατρικής Τζιν Τάτλοκ!
Ο Οπενχάιμερ κατέθεσε επί 27 ώρες το 1954 στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (AEC). Στο τέλος, η άδεια ασφαλείας του ανακλήθηκε. Διασύρθηκε όσο λίγοι και η φήμη του αποκαταστάθηκε (σε ένα βαθμό) όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι του απένειμε το βραβείο «Ενρίκο Φέρμι» ως χειρονομία πολιτικής αποκατάστασης. Ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Φυσικής τρεις φορές, το 1945, το 1951 και το 1967, αλλά δεν το κέρδισε ποτέ. Προφανώς κάποιοι δεν του το συγχώρησαν ποτέ...
Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, γεννήτορας ενός «παιδιού» που δεδομένα, όπως είπε και ο ίδιος, δε θα ήθελε να είχε φέρει στον κόσμο, έφυγε από τη ζωή γεμάτος τύψεις και αμφιβολίες, σε ηλικία μόλις 63 χρονών από καρκίνο του λάρυγγα.
