Πρόκειται τελικά για μια πρώην έφηβη που έπεσε θύμα trafficking από την τρομοκρατική οργάνωση ISIS («Ισλαμικό Κράτος») ή μια τζιχαντίστρια που αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου;
Οκτώ χρόνια μετά τη φυγή της από τη γενέτειρα της στο ανατολικό Λονδίνο για τη Συρία προκειμένου να γίνει «νύφη του ISIS», η υπόθεση της Σαμίμα Μπέγκουμ συνεχίζει να διχάζει τη Βρετανία.
Ήταν ακόμη ανήλικη -μόλις 15 ετών- όταν έκανε τότε εκείνο το ταξίδι μαζί με δύο συνομήλικες φίλες της, παίρνοντας μια πτήση από το αεροδρόμιο του Γκάτγουικ για την Τουρκία και, από εκεί, περνώντας στα συριακά εδάφη.
Και οι τρεις ανήλικες είχαν πει στους γονείς τους ότι απλά θα έβγαιναν έξω για λίγο…
Επί τέσσερα χρόνια η τύχη τους παρέμενε μυστήριο. Τελικά διαπιστώθηκε ότι είχαν ενταχθεί στην τρομοκρατική οργάνωση.
Μοναδική επιζήσασα από την τριάδα σε βάθος χρόνου από αυτή την ιστορία, η Σαμίμα έγινε «νύφη» ενός ολλανδικής καταγωγής τζιχαντιστή του ISIS σχεδόν με το που πάτησε το πόδι της στη Συρία, το 2015.
Έκτοτε λέγεται ότι ήταν από τις γυναίκες που είχαν ενεργό ρόλο στην τρομοκρατική οργάνωση, εν προκειμένω στην «αστυνομία ηθικής» του ISIS.
Γέννησε τρία παιδιά, που όλα πέθαναν μικρά -το ένα ενώ η ίδια ήταν πια σε προσφυγικό καταυλισμό στη βόρεια Συρία και ανεπιθύμητη από τη Βρετανία.
Το 2019, έτος σταθμό για την ήττα του ISIS, το Λονδίνο ανακάλεσε την υπηκοόητά της, αφήνοντάς την ουσιαστικά απάτριδα μιας και δεν την αναγνωρίζει ως πολίτη του ούτε το Μπαγκλαντές: χώρα καταγωγής των γονιών της, που μετανάστευσαν στην Αγγλία.
«Δεν είμαι τέρας»
Αιτία για την αφαίρεση της βρετανικής υπηκοότητας ήταν η απουσία κάθε μεταμέλειας για την ένταξή της στην τρομοκρατική οργάνωση, όπως είχε τότε φανεί σε συνέντευξη στον πολεμικό ανταποκριτή των Times, Άντονι Λόιντ, ο οποίος την είχε πρώτος εντοπίσει στον προσφυγικό καταυλισμό αλ-Χάουλ για συζύγους και παιδιά τζιχαντιστών, στη βορειοανατολική Συρία.
Τότε η Σαμίμα είχε υπερασπιστεί φρικαλεότητες του ISIS, δικαιολογώντας μέχρι και τις αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις που είχε εξαπολύσει στη Βρετανία.
«Δεν είμαι τέρας», λέει τώρα στο BBC, τέσσερα χρόνια μετά κι ενώ δίνει μέσω δικηγόρων νομική μάχη στη Βρετανία για να ανακτήσει την υπηκοότητά της.
Αυτός είναι για την ακρίβεια ο τίτλος ενός νέου podcast συνολικά δέκα επεισοδίων στο BBC Sounds: προϊόν συνεντεύξεων σε βάθος χρόνου με την 23χρονη πια «νύφη του ISIS», δίνοντας τη δική της εκδοχή της ιστορίας.
«Αποδέχεσαι ότι έγινες μέλος τρομοκρατικής ομάδας;» τη ρωτά στο πρώτο επεισόδιο o ερευνητής δημοσιογράφος και παραγωγός Τζόσουα Μπέικερ. «Ναι», λέει εκείνη. «Το έκανα».
Από τις δηλώσεις της φαίνεται ωστόσο ότι συνεχίζει να βλέπει την κατάσταση από μια δική της, στρεβλή οπτική γωνία.
Κατανοεί -λέει- την οργή της κοινής γνώμης απέναντί της. Γνωρίζει ότι στη Βρετανία τη θεωρούν «πιθανό κίνδυνο για αυτούς, για την ασφάλειά τους, για τον τρόπο ζωής τους».
Όμως «δεν είμαι αυτή που νομίζουν», αναφέρει. «Δεν είμαι κακός άνθρωπος». «Είμαι πολύ περισσότερα από το ISIS και από όλα όσα έχω περάσει»…
Υποστηρίζει μάλιστα ότι η δημόσια κατακραυγή για την περίπτωσή της «δεν είναι στην πραγματικότητα εναντίον μου», αλλά «κατά του ISIS».
«Όταν σκέφτονται το “Ισλαμικό Κράτος”, σκέφτονται εμένα γιατί έχω προβληθεί πολύ στα ΜΜΕ».
«Πήγαμε στο ISIS, αυτό ήταν. Τελείωσε. Ήθελαν όμως να δώσουν συνέχεια στην ιστορία», είπε ελαφρά τη καρδία η Σαμίμα, που πλέον δεν εμφανίζεται στις συνεντεύξεις της φορώντας όπως παλιά μαύρο τσαντόρ.
Τζιχάντ και… σοκολάτες μέντας
Τοποθετήσεις σαν και αυτή προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων κατά του BBC, με σφοδρές επικρίσεις για την επιλογή του βρετανικού δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα να δώσει «βήμα» σε ένα μέλος του τρομοκρατικού ISIS.
Πολλοί βρήκαν δικαίως εξοργιστική έως και εξωφρενική την αφήγηση της Σαμίμα και την αλόγιστη χρήση λέξεων όπως «τραγωδία» για να περιγράψει όχι τα εγκλήματα των τζιχαντιστών, αλλά το ότι στη Συρία «μπορείς να βρεις πολλά πράγματα, όχι όμως σοκολάτες μέντας»…
Εξ ου και όταν το 2015 ετοίμαζε τη βαλίτσα της για τη μεγάλη φυγή από τη Βρετανία, είπε, φρόντισε να βάλει στη βαλίτσα της «περίπου 30» τέτοιες.
Στις μετέπειτα έρευνες που έγιναν στο σπίτι της στο ανατολικό Λονδίνο, το μόνο που εντόπισαν οι βρετανικές αρχές ως στοιχείο ήταν μια λίστα, που η ίδια αρνείται μέχρι και σήμερα ότι ανήκει σε αυτή.
Πρακτικά ήταν μια λίστα εξόδων και αγορών για όσα θα χρειαζόταν καθεμία από τις τρεις φίλες για το ταξίδι προς το αυτοαποκαλούμενο τότε «χαλιφάτο»: 4 λίρες για κάλτσες, 75 λίρες για τηλέφωνο, 100 λίρες για ταξί ανέφεραν κάποιες σημειώσεις.
Η «νύφη του ISIS» χαρακτήρισε στο podcast «βλακώδες» το γεγονός ότι έμεινε πίσω το σημείωμα, ενόσω οι οδηγίες που είχαν λάβει από τον ISIS ήταν σαφείς: φεύγοντας, έπρεπε να εξαφανίσουν κάθε ίχνος.
Όταν εγκατέλειψε το Ηνωμένο Βασίλειο, ανέφερε, αισθάνθηκε «ανακούφιση». Τότε, θεωρούσε τη φυγή της οριστική.
Σήμερα όμως η Σαμίμα θέλει να γυρίσει πίσω. Χαρακτηρίζει μάλιστα τη ζωή στον συριακό προσφυγικό καταυλισμό «χειρότερο από φυλακή».
«Εκτείοντας μια ποινή», εξηγεί, «ξέρεις τουλάχιστον ότι κάποτε θα τελειώσει»…
Επ’ αόριστον κράτηση
Η 23χρονη Σαμίμα είναι σήμερα μια από τις πιο γνωστές περιπτώσεις μεταξύ των χιλιάδων πρώην μελών του ISIS που, μετά την ήττα της τρομοκρατικής οργάνωσης στα ιρακινά και συριακά εδάφη, κρατούνται σε καταυλισμούς και φυλακές υπό τον έλεγχο των Κούρδων της Συρίας.
Πολλοί προέρχονται από χώρες που δεν τους θέλουν πίσω.
Σύμφωνα με την οργάνωση Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW), 42.400 αλλοδαποί -ενήλικες και παιδιά από συνολικά 60 χώρες- που συνδέονται με το ISIS παραμένουν σε στρατόπεδα και φυλακές στη βορειοανατολική Συρία.
Τουλάχιστον 34 χώρες έχουν μέχρι στιγμής επαναπατρίσει ή επιτρέψει να επιστρέψουν στην πατρίδα τους περισσότεροι από 6.000, κυρίως γυναικόπαιδα -αν και στη συντριπτική πλειονότητά τους είχαν προορισμό το γειτονικό Ιράκ.
Στη λίστα αυτή προστέθηκε μόλις αυτήν την εβδομάδα η Ισπανία.
Οι πρώτοι επαναπατρισμοί που έκανε η Βρετανία ήταν τον περασμένο Οκτώβριο, εξετάζοντας έκτοτε «κατά περίπτωση» τα αιτήματα για βοήθεια.
Σε επ’ αόριστον κράτηση στη Συρία εκτιμάται ότι παραμένουν περίπου 60 Βρετανοί υπήκοοι. Εξ αυτών, τα 35 είναι παιδιά.
Η Σαμίμα παραμένει εν τω μεταξύ σε νομικό κενό. Δεν είναι η μόνη.
Μακροπρόθεσμη απειλή
Αξιωματούχοι του κουρδο-αραβικού συνασπισμού SDF προειδοποιούν εδώ και καιρό εν τω μεταξύ ότι δεν έχουν επαρκείς πόρους και ανθρώπινο δυναμικό για να κρατούν επ’ αόριστον ξένα μέλη του ISIS και τις οικογένειές τους σε στρατόπεδα και φυλακές.
Οι συνθήκες εκεί περιγράφονται από υγειονομικά άθλιες, έως άκρως επικίνδυνες, είτε λόγω κρουσμάτων βίας, είτε εξαιτίας των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών, των τουρκικών επιθέσεων κατά θέσεων των Κούρδων της Συρίας, αλλά και επιδρομών που εξαπολύουν κατά καιρούς εναπομείναντες θύλακες του ISIS.
«Η επ’ αόριστον κράτηση χωρίς δικαστικό έλεγχο είναι παράνομη ακόμη και στις καλύτερες φυλακές», τονίζει η Λέτα Τάιλερ της HRW. H δε κράτηση «που βασίζεται αποκλειστικά σε οικογενειακούς δεσμούς», επισημαίνει η οργάνωση, «ισοδυναμεί με συλλογική τιμωρία, ένα έγκλημα πολέμου».
Όσες δε ξένες κυβερνήσεις συμβάλλουν «εν γνώσει τους σε αυτόν τον καταχρηστικό περιορισμό», προειδοποιεί, «μπορεί να είναι συνένοχες στην παράνομη κράτηση αλλοδαπών». Και όχι μόνο…
Όπως έχει τονίσει επανειλημμένα ο ΟΗΕ, ο μη επαναπατρισμός των εν λόγω κρατούμενων ξένων υπηκόων συνιστά μακροπρόθεσμα μια δυνητικά σοβαρή απειλή για τη διεθνή και περιφερειακή ασφάλεια, καθώς ελοχεύει πάντα ο κίνδυνος ριζοσπαστικοποίησης, μαζικών αποδράσεων και αναβίωσης του εφιάλτη του ISIS.
