Πριν από δεκαπέντε χρόνια, ένας Τούρκος εθνικιστής πυροβόλησε εν ψυχρώ στο κεφάλι τον Τουρκο-αρμένιο δημοσιογράφο Χράντ Ντινκ, φωνάζοντας σε τρομαγμένους θεατές στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης ότι σκότωσε τον «άπιστο». Η δολοφονία έγινε διεθνές πρωτοσέλιδο και συγκλόνισε όχι μόνο τους Αρμένιους αλλά και τους φιλελεύθερους Τούρκους. Η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να αλλάξει την αφήγηση αντιμετωπίζοντας τις διμερείς εντάσεις της με την Αρμενία, γράφει ο αναλυτής Μάικλ Ρούμπιν στο 19fortyfive.
Ο Πρόεδρος της Αρμενίας Σερζ Σαρκισιάν κάλεσε τον Τούρκο ομόλογό του, Αμπντουλάχ Γκιουλ, σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου στο Γερεβάν και ακολούθησαν κι άλλες τέτοιες ανταλλαγές. Τελικά, τον Οκτώβριο του 2009, Αρμένιοι και Τούρκοι διαπραγματευτές συμφώνησαν σε δύο διμερή πρωτόκολλα που δημιούργησαν έναν οδικό χάρτη για την επισημοποίηση των διπλωματικών σχέσεων, το άνοιγμα των συνόρων για τον τερματισμό του μονομερούς αποκλεισμού της Τουρκίας και τη σύσταση κοινής επιτροπής για την αντιμετώπιση της Γενοκτονίας των Αρμενίων.
Μέσα σε λίγες μέρες, όμως, η αισιοδοξία μετατράπηκε σε ήττα. Το τουρκικό κοινοβούλιο αρνήθηκε να επικυρώσει τα πρωτόκολλα της Ζυρίχης, χωρίς το πράσινο φως από το Αζερμπαϊτζάν. Ήταν μια ανόητη δικαιολογία: η Άγκυρα διοικεί το Μπακού και όχι το αντίστροφο. Ο Ερντογάν προσποιήθηκε τη διπλωματία για να αποφύγει την ευθύνη για τη βία που λογικά απορρέει από τις εθνικιστικές και εξτρεμιστικές του υπερβολές.
Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν επιδίωξε το πλεονέκτημα από την έλλειψη σχέσεων. Ο τουρκο-αζερικός αποκλεισμός της Αρμενίας ανάγκασε την Αρμενία να βασιστεί στο Ιράν ως οικονομική διέξοδο στον κόσμο. Οι παρτιζάνοι στη συνέχεια επεσήμαναν αυτούς τους δεσμούς ως λόγους για να συμμαχήσουν με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν για την Αρμενία. Στην πραγματικότητα, αυτή η πολιτική ήταν σαν ένας εμπρηστής να πυρπολεί το σπίτι του γείτονά του δίπλα και μετά να παραπονιέται για τον καπνό. Ωστόσο, στην Ουάσιγκτον, τέτοιες τακτικές αποδίδουν, τόσο επειδή το προσωπικό της Τουρκίας στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπερβαίνει κατά πολύ τους υπαλλήλους που έχουν ανατεθεί να διαχειρίζονται τις σχέσεις άλλων περιφερειακών χωρών όσο και επειδή οι πρεσβείες του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας ήταν παραδοσιακά πιο ενεργές από τις πρεσβείες της Αρμενίας.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Καθώς η Τουρκία αντιμετωπίζει σήμερα τριψήφιο πληθωρισμό και διαφαινόμενη χρεοκοπία, ο Ερντογάν σηματοδοτεί και πάλι την προθυμία να θάψει τα τσεκούρια και να μιλήσει. Ενώ κάποτε επέκρινε τον Ισραηλινό Πρόεδρο και βραβευμένο με Νόμπελ Σιμόν Πέρες ως δολοφόνο, τώρα καλωσορίζει τον Ισραηλινό ομόλογό του στην Άγκυρα. Και ενώ κάποτε υποσχέθηκε ότι δεν θα σταματήσει τίποτα για να λογοδοτήσει τον Σαουδάραβα πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν (MBS) για τη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου και πρώην πράκτορα πληροφοριών Τζαμάλ Κασόγκι, καλωσόρισε τον MBS στην Άγκυρα τον περασμένο μήνα αφού διέταξε την απόσυρση της δικαστικής υπόθεσης εναντίον του. Το ότι το Ριάντ έπαιξε σκληρά με τον Ερντογάν και ανάγκασε την υποχώρησή του εγείρει ερωτήματα σχετικά με το γιατί η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες επιλέγουν πάντα μια πιο ήπια προσέγγιση και μετά αναρωτιούνται γιατί δεν λειτουργεί ποτέ.
Τώρα, είναι η σειρά της Αρμενίας να γίνει αντικείμενο της διπλωματικής στροφής της Τουρκίας. Σχεδόν πριν από δύο χρόνια, το Αζερμπαϊτζάν, μαζί με τουρκικές ειδικές δυνάμεις και ισραηλινά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επίθεση στο Αρτσάχ, την Αρμενική δημοκρατία στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια περιοχή της οποίας το καθεστώς είχαν δεσμευτεί να επιλύσουν διπλωματικά. Το ότι η επίθεση σημειώθηκε στην 100ή επέτειο της οθωμανικής επίθεσης στην αρμενική περιοχή δεν ήταν τυχαίο. Ο Ερντογάν χαρακτήρισε επανειλημμένα την επίθεση με θρησκευτικούς όρους ως τζιχάντ κατά των χριστιανών.
Τα τρία βήματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ
Σήμερα, ωστόσο, η Τουρκία σηματοδοτεί ανανεωμένο ενδιαφέρον για διαπραγματεύσεις με την Αρμενία. Την 1η Ιουλίου, η Τουρκία συμφώνησε να ανοίξει τα σύνορα. Ο Ερντογάν και ο Πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν μίλησαν απευθείας ως αποτέλεσμα. Ενώ Τούρκοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι συντονίζονταν με τους ομολόγους τους από το Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού ήταν γενικά ψύχραιμο στις διπλωματικές κινήσεις της Τουρκίας. Το διαφαινόμενο ερώτημα τώρα είναι εάν η Τουρκία θέλει πραγματικά να εξομαλύνει τους δεσμούς με την Αρμενία ή, αντίθετα, θέλει απλώς να φανεί μετριοπαθής.
Αντί να συναντηθούν στην Αυστρία ή σε άλλες τρίτες χώρες, η Τουρκία και η Αρμενία μπορούν να συνεχίσουν τις συνομιλίες τους στην Άγκυρα και το Γερεβάν. Η Τουρκία σηματοδοτεί προθυμία. Εάν η Τουρκία είναι ειλικρινής, οι Τούρκοι διαπραγματευτές θα πρέπει να υποβάλουν τα σέβη τους στο Μνημείο της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Μπορούν επίσης να σηματοδοτήσουν ότι υποστηρίζουν μια δίκαιη λύση στη διένεξη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενθαρρύνοντας τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλάμ Αλίεφ να τη λύσει αντί να υποστηρίξουν τις προσπάθειές του να εξαλείψει τον αρμενικό πληθυσμό και να διαγράψει την πολιτιστική τους κληρονομιά. Η εξάλειψη της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο περιορισμός από την εθνοκάθαρση δεν πρέπει να είναι κάτι για το οποίο η Τουρκία θα πρέπει να επιδιώξει να διαπραγματευτεί. Πράγματι, υπάρχει υποκρισία σχετικά με τον Ερντογάν που διαμαρτύρεται για τη μεταχείριση των μουσουλμάνων ενώ προήδρευε για την εξάλειψη της χριστιανικής παρουσίας στην Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, ακόμη και τη βόρεια Συρία.
Είναι προς το συμφέρον όλων των μερών να επιλύσουν διπλωματικά τις διαφορές στον Νότιο Καύκασο. Διαφορετικά ωφελεί μόνο τη Ρωσία και το Ιράν. Εάν το Στέιτ Ντιπάρτμεντ θέλει να δείξει διπλωματία για να επιστρέψει, ωστόσο, μπορεί να παίξει ρόλο.
- Πρώτον, αντί να ανταμείβει την Άγκυρα για τη σηματοδότηση της συνδιαλλαγής, θα πρέπει να κρίνει την Τουρκία επί της ουσίας των πράξεών της. Ποτέ ξανά η Τουρκία δεν πρέπει να καρπωθεί τα οφέλη μιας πολιτικής που δεν έχει καμία πρόθεση να εφαρμόσει.
- Δεύτερον, θα πρέπει να διορίσει κάποιον με βαθμό πρεσβευτή για να διαδεχθεί τον Συμπρόεδρο της Ομάδας Μινσκ των ΗΠΑ Andrew Schofer, ο οποίος εναλλάσσεται σε νέα αποστολή. Ότι οι Γάλλοι και Ρώσοι συμπρόεδροι ήταν πρεσβευτές, αλλά ο Σόφερ ήταν μια αυτοπροκληθείσα πληγή στην επιρροή των ΗΠΑ.
- Τρίτον, οι μαξιμαλιστικές προσεγγίσεις δεν θα φέρουν ποτέ ειρήνη. Μόνο η πολιτιστική και πολιτική αυτονομία. Το Αρτσάχ δεν είναι το Ντόνιετσκ. δεν είναι τεχνητό δημιούργημα. Αντίθετα, προϋπήρχε και έχει επιβιώσει από τις οθωμανικές, σοβιετικές και αζερικές προσπάθειες να το διαγράψουν. Είναι καιρός να αγκαλιάσουμε το μοντέλο του Κοσσυφοπεδίου.
