Το T-72 είναι το Toyota Corolla των αρμάτων μάχης: αποτελεί ένα μαζικά παραγμένο τανκ που υπηρετεί αφοσιωμένα τους στρατούς πολλών χωρών ανά τον κόσμο. Ξεκίνησε να υπηρετεί την δεκαετία του '70 και είδε μάχη για πρώτη φορά το 1980. Σήμερα ανήκει στο οπλοστάσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ενώ η απόδοσή του εκεί δημιούργησε αρκετά ερωτήματα για το μέλλον των αρμάτων μάχης.
Προστασία
Ρωσικά άρμα όπως αυτό είναι αρκετά καλά προστατευμένα εναντίων επιθέσεων από μπροστά. Το glacis - ένας όρος ο οποίος χρησιμοποιούνταν για μεσαιωνικά οχυρά και αφορά το μπροστά μέρος της θωράκισης - είναι κεκλισμένο. Αυτό σημαίνει πως οι πύραυλοι πιθανότατα θα αντανακλαστούν και πως απαιτείται να διαπεράσουν μεγαλύτερο μέρος θωράκισης.
Τα πλάγια μέρη του κύτους έχουν λεπτότερη θωράκιση. Τα περισσότερα τανκ δεν διαθέτουν προστασία εδώ, αλλά τα σοβιετικά άρματα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα.
Ωστόσο, το πιο εκτεθειμένο σημείο είναι με διαφορά ο πυργίσκος.
Πως Υπερνικάται;
Παλαιότερες αντιαρματικές ρουκέτες θα χτυπούσαν το καλά προστατευμένο glacis. Αλλά όταν ένας πύραυλος Javelin εκτοξεύεται κατά του τανκ, φτάνει υψόμετρο έως 150 μέτρων πριν κάνει "βουτιά" και χτυπήσει τον πυργίσκο από πάνω.
Ο πύραυλος είναι πολύ πιο πιθανό να διεισδύσει την θωράκιση και να ανατινάξει τα πυρομαχικά του τανκ, επειδή δεν υπάρχει καθόλου κενό (και πιο συγκεκριμένα δεν υπάρχει blast door, δηλαδή "θύρα έκρηξης") μεταξύ των πυρομαχικών και του πληρώματος.
Σχεδιασμός
Τα σοβιετικά άρματα σχεδιάστηκαν για τεράστιες και ταχύτατες επιθέσεις στις πεδιάδες της Ευρώπης. Έπρεπε να μπορούσαν να διασκορπιστούνε για να αποφύγουν πυρηνικά όπλα. Αυτές οι προϋποθέσεις οδήγησαν τον σχεδιασμό σε μικρότερα άρματα, τα οποία ήταν οικονομικότερα στην παραγωγή, ελαφρύτερα και πολύ πιο ευκίνητα.
Οι σχεδιαστές εγκατέστησαν ένα αυτόματο σύστημα ανεφοδιασμού που μετέφερε πυρομαχικά από έναν ιμάντα (κάτω από το πλήρωμα) στο όπλο. Εξαιτίας αυτής της συσκευής δεν απαιτείται ένα τέταρτο μέλος πληρώματος, επιτρέποντας έναν πιο συμπαγή σχεδιασμό.
Κατ' επέκταση, ένας πιο συμπαγής σχεδιασμός κάνει το άρμα μάχης δυσκολότερο να ανιχνευθεί σε απόσταση. Τα ιρακινά T-72 απέδωσαν πολύ καλά εναντίων των βρετανικής παραγωγής αρμάτων στον πόλεμο του Ιράκ με το Ιράν στην δεκαετία του '80. Αλλά και αυτό το όχημα έχει μειονεκτήματα.
Ανταγωνισμός από τις ΗΠΑ
Το αμερικανικό M1A1 είναι πολύ μεγαλύτερο από το T-72. Μεταφέρει τέσσερα μέλη πληρώματος, αλλά σε ξεχωριστό τμήμα από τα πυρομαχικά, το οποίο χωρίζεται από παχιές θύρες έκρηξης (blast door).
Στο σύγχρονο πόλεμο, όπου οι πυραυλικές επιθέσεις αυξανόμενα έρχονται από πάνω, ο διαχωρισμός πληρώματος και πυρομαχικών κάνει τις πιθανότητες μίας καταστροφικής έκρηξης του άρματος πολύ μικρότερες.
Το να έχεις το πλήρωμα και τα πυρομαχικά μαζί είναι μία σχεδιαστική ατέλεια. Δεν είναι ωστόσο ο μόνος λόγος που τα ρωσικά άρματα έχουν κατατροπωθεί στην Ουκρανία.
Ο Ρόλος του Άρματος στο Πεδίο
Οι στρατοί σε επίθεση χρειάζονται τρόπους μετακίνησης των στρατευμάτων τους προς τα μπροστά. Χρειάζονται επίσης να παρέχουν προκαταβολικά άμυνα για αυτούς τους στρατιώτες. Και το πιο σημαντικό, χρειάζονται ισχύ πυρός για να περάσουν μέσα από τις άμυνες που συναντούν στον δρόμο τους, ιδανικά προκαλώντας χάος στο διάβα τους. Το άρμα μάχης συνδυάζει αυτές τις τρεις δυνατότητες σε μία μόνο συσκευή. Για αυτόν τον λόγο κάθε σημαντικός στρατός το χρησιμοποιεί. Υπάρχουν περίπου 60.000 στον πλανήτη.
Ωστόσο, από την πρώτη συμμετοχή τανκ σε μάχη, στη πόλη Σομμέ το 1916, το μέλλον του οχήματος αμφισβητείται. Έναν χρόνο αργότερα στην μάχη Καμπραί, περίπου 400 βρετανικά άρματα διείσδυσαν τόσο γρήγορα γερμανικές άμυνες 8 χιλιομέτρων που οι επιτιθέμενοι δεν ήταν αρκετά προετοιμασμένοι να εκμεταλλευτούν την τεράστια επιτυχίας τους. Σταδιακά, οι στρατοί έμαθαν πως να εκμεταλλεύονται παρόμοιες νίκες. Τον Μάιο του 1940, τα γερμανικά άρματα "γλίστρησαν" μέσα από τις Αρδένες σε μία πορεία με προορισμό την Γαλλία. Η κίνηση αυτή έγινε συγχρονισμένα με πεζικό και αεροπορική δύναμη και έμεινε γνωστή ως "κεραυνοβόλος πόλεμος" (blitzkrieg).
Ο αριθμός αρμάτων έχει μειωθεί δραματικά από την λήψη του Ψυχρού Πολέμου μέχρι και σήμερα, ωστόσο οι τωρινές αμφιβολίες για τα τανκ είναι ιδιαίτερα σημαντικές και συγχρονικές. Οι κριτικοί του αναφέρουν πως το όχημα είναι δυσκίνητο, ακριβό και ουσιαστικά δεν ταιριάζει στον σύγχρονο τρόπο μάχης. Το σώμα των Αμερικανών πεζοναυτών έχει δηλώσει πως θα αφήσει όλα τα άρματά του και θα εστιάσει στην μάχη εναντίων της Κίνας στον Ειρηνικό. Πολλοί ευρωπαϊκοί στρατοί έχουν μειώσει τον στόλο αρμάτων τους από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ο υπουργός της Βρετανίας, Μπόρις Τζόνσον, ανέφερε πως τελείωσε η λογική συμμετοχής σε μεγάλες μάχες αρμάτων στην ευρωπαϊκή γη, ακόμη και εάν τότε ρωσικές δυνάμεις συγκεντρώνονταν στα ουκρανικά σύνορα.
Ο πόλεμος έχει εκτοξεύσει την κριτική των αρμάτων. Η Ρωσία έχει χάσει τουλάχιστον 774 άρματα από τότε που ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία, σύμφωνα με έναν υπολογισμό από το Oryx, ένα blog το οποίο παρακολουθεί τον πόλεμο. Περίπου τα μισά από αυτά έχουν καταστραφεί, το ένα τρίτο έχει περάσει στα χέρια των Ουκρανών και τα περισσότερα από τα υπόλοιπα έχουν εγκαταλειφθεί. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει πως η Ρωσία έχει χάσει περίπου το ένα τέταρτο από τον υπολογιζόμενο οπλοστάσιο 3.000 αρμάτων της. Κάποιες ελίτ μονάδες, όπως το 4ο Τμήμα Φρουρών Τανκ (Guards Tank Division), φαίνεται πως έχουν χάσει ακόμα μεγαλύτερη ποσότητα. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν οραματίστηκε την προέλαση των αρμάτων του μέσα στο Κίεβο, αλλά κατέληξε να τα βλέπει έξω από τα προάστια της πρωτεύουσας, λίγο προτού αναγκαστούν να οπισθοχωρήσουν.
Οι Μεγαλύτεροι Φόβοι των Τανκ και τα Λάθη των Ρώσων
Οι μάχες των τριών τελευταίων μηνών έχουν τονίσει δύο πιθανές απειλές για τεθωρακισμένα οχήματα. Η μία είναι οι αντιαρματικοί κατευθυνόμενοι πύραυλοι (ATGM). Η καταστροφική τους δυνατότητα έχει γίνει ξεκάθαρη από τoν πόλεμο Γιομ Κιπούρ το 1973, όταν αιγυπτιακοί Sagger πύραυλοι σοβιετικής παραγωγής διέλυσαν ισραηλινά άρματα. Μία αμερικανική σημείωση από τότε αναφέρει πως ο Sagger έχει 60% πιθανότητα να καταστρέψει ένα άρμα M60 σε 3,2 χιλιομέτρων.
Ο Sagger πλοηγούνταν με ένα σύρμα, το οποίο ξετυλίσσονταν όσο ο πύραυλος έκανε την διαδρομή του. Οι σημερινοί πύραυλοι, συμπεριλαμβανομένων των αμερικανικών Javelin και τον βρετανικών-σουηδικών NLAW μικρού βεληνεκούς, είναι πύραυλοι "ρίξε και ξέχνα" (fire and forget). Πλοηγούνται με βάση την υπέρυθρη ακτινοβολία του θερμού κινητήρα του εχθρικού οχήματος ή χρησιμοποιούν μαγνητικούς και οπτικούς αισθητήρες για να προβλέψουν που θα είναι το άρμα για τα επόμενα δευτερόλεπτα. Φυσικά, διατηρείται η ίδια τακτική: τα σημερινά αντιαρματικά κατευθυνόμενα βλήματα στοχεύουν το λεπτότερο μέρος της θωράκισης. Στην λειτουργεία "μέγιστη επίθεση" (top attack), ο Javelin πετάει στον ουρανό και έπειτα εκτελεί πτώση με προορισμό το τανκ. Ο NLAW πετάει περίπου ένα μέτρο πάνω από το τανκ με την κεφαλή του να έχει κάτω κλίση 90 μοιρών.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
T-72B3: Τα νέα άρματα μάχης των Ρώσων που "σακάτεψαν" οι Ουκρανοί (Εικόνες & Βίντεο)
Η δεύτερη απειλή είναι οπλισμένα drone, τα οποία προσφέρουν έναν φθηνό και απλό τρόπο επίθεσης από αέρος. Τα τελευταία χρόνια, τα τουρκικά TB2, τα οποία είναι λίγο μικρότερα από το ελαφρύ αεροσκάφος Cessna, έχουν καταστρέψει μεγάλες ποσότητες τεθωρακισμένων σε Λιβύη, Συρία, στον πόλεμο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τώρα στην Ουκρανία, χρησιμοποιώντας laser κατευθυνόμενες βόμβες. Η Ουκρανία χρησιμοποιεί εναλλακτικές που ποικίλουν από βασικά αντιαρματικά όπλα μέχρι και πιο προηγμένες επιλογές. Ένα υπερσύγχρονο παράδειγμα είναι τα αμερικανικής κατασκευής Switchblade, τα οποία είναι drone καμικάζι που εκρήγνυνται κατά την επαφή και είναι γνωστά ως περιπλανώμενα πυρομαχικά. Οι αμυνόμενοι ξεκίνησαν να τα χρησιμοποιούν στις αρχές του Μαΐου.
Θα ήταν ωστόσο λάθος να γραφεί η αναγγελία θανάτου των τανκ λόγω της κακής απόδοσής του στον εν εξελίξει πόλεμο, στον οποίο και οι Ρώσοι έκαναν κακή χρήση τους. Πολλοί στρατιωτικοί ειδικοί ανέμεναν πως τα drone θα ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένας μικρός μπελάς σε κάθε σύρραξη. Αλλά και οι Ρώσοι έσφαλαν: η ρωσική αποτυχία εξουδετέρωσης των ουκρανικών αεραμυνών τις πρώτες μέρες του πολέμου σήμαινε πως τα πολεμικά αεροσκάφη της Ρωσίας δεν μπορούσαν να περιπολούν τους ουρανούς, δίνοντας ελευθερία επιχείρησης στα TB2. Παράλληλα, οι ρωσικές αεράμυνες, σχεδιασμένες να ανιχνεύουν μεγαλύτερα αεροσκάφη, φαίνεται να δυσκολεύονται με τα μικρότερα drone. Βέβαια, έχουν παρατηρηθεί βελτιώσεις τις τελευταίες εβδομάδες.
Οι σύγχρονες ένοπλες δυνάμεις δίνουν πολύ σημασία στην ιδέα συνδυασμένων σωμάτων στρατού στον πόλεμο, κατά την οποία ποικίλα στοιχεία στρατιωτικής παράταξης αντισταθμίζουν τις αδυναμίες μεταξύ τους. Τα άρματα μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο για το πεζικό, αλλά μόνο το πεζικό μπορεί μπει σε λαγούμια και τούνελ για να εξουδετερώσει εχθρικές ένοπλες ομάδες οπλισμένες με αντιαρματικά όπλα. Τα πολεμικά αεροσκάφη μπορούν να παρέχουν κάλυψη για την ανάπτυξη τανκ και πεζικού, αλλά και αυτά χρειάζονται αεράμυνες στο έδαφος για να κρατάνε τα εχθρικά αεροσκάφη μακριά. Ο Ben Barry, ένας πρώην Βρετανός διοικητής τεθωρακισμένου τάγματος πεζικού, χαρακτηρίζει αυτήν την τακτική ως μία φονική έκδοση του "πέτρα, ψαλίδι, χαρτί."
Στον χαοτικό πρώτο μήνα της εκστρατείας, κάποιες ρωσικές μονάδες περιπλανιόντουσαν στο πεδίο της μάχης χωρίς αεράμυνα. Τα ρωσικά άρματα έχουν πολεμήσει σε απομόνωση, δίχως μονάδες αναγνώρισης που κανονικά θα έπρεπε να καθαρίζουν την πορεία ή από πεζικάριους που κανονικά εξουδετερώνουν αντιαρματικές ομάδες στα δάση ή σε αστικές περιοχές. Τέτοιες αμυντικές τακτικές "υπάρχουν από τότε που οι Αιγύπτιοι χτύπησαν για πρώτη φορά τους Ισραηλινούς", είπε ο B.S. Dhanoa, ένας πρώην στρατηγός που κάποτε διοικούσε μία ινδική τεθωρακισμένη ταξιαρχία. Μόνο πρόσφατα ξεκίνησαν οι Ρώσοι να χρησιμοποιούν μεθοδικά πυροβολικό για να χτυπούν ουκρανικές θέσεις πριν από επιθέσεις εδάφους.
Μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, στους στρατούς των ΗΠΑ και του Ισραήλ είναι τυπικές οι ασκήσεις κατά τις οποίες στοχεύοντα με το πυροβολικό εχθρικές θέσεις που πιθανότατα κρύβονται στρατιώτες με αντιαρματικά όπλα. Αυτό έχει κάνει τους εχθρούς να χαμηλώνουν τις θέσεις τους, γεγονός που τους δίνει λιγότερη ορατότητα στα συμμαχικά άρματα. Τα τανκ είναι επίσης εξοπλισμένα με οβιδοβόλα, τα οποία εκτοξεύουν μικρά βλήματα και κάνιστρα καπνού για να κρύψουν της κίνησή τους. "Ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα είναι πως δεν μπορείς να έχεις τεθωρακισμένα οχήματα που κινούνται μόνα τους χωρίς ισχύ πυρός, ή να έχουν μόνο τα μάτια και τα αυτιά τους αντί για κάποιο αναγνωριστικό εργαλείο," κατέληξε ο στρατηγός Dhanoa.
Ένα παράδειγμα για το τι γίνεται όταν δεν εφαρμόζεται αυτό το μάθημα είναι μία μάχη που δόθηκε στην πόλη Μπρόβαρι, η οποία βρίσκεται λίγο έξω από το Κίεβο. Υλικό από drone στα μέσα Μαρτίου δείχνει μία αρκετά πυκνή σειρά ρωσικών τεθωρακισμένων, η οποία οδηγείται σε ενέδρα. Οι διοικητές στο έδαφος δεν φέρουν αποκλειστική ευθύνη. Ένας λόγος για την αρχική αποτυχία της ρωσικής έκβασης στο Κίεβο ήταν πως η πυροβολική υποστήριξη είχε κολλήσει πίσω από κολλημένες σειρές, ένα αποτέλεσμα κακού σχεδιασμού. Όπως το θέτει ο Wilf Owen, εκδότης στο Military Strategy Magazine και ειδικός τεθωρακισμένου πολέμου, "εάν ο ρωσικός στρατός είχε κάνει επαρκή εκπαίδευση, θα βλέπατε τελείως διαφορετικές απώλειες."
Όπως αναφέραμε και νωρίτερα, κάποια θέματα έχουν να κάνουν και με τα ρωσικά άρματα. Η σοβιετική επιλογή χρήσης αυτόματου συστήματος ανεφοδιασμού ήταν μία ελλαττωματική σχεδιαστική επιλογή για τότε, αλλά δημιούργησε "κελύφη με σφυριά", όπως λέει ο Sea MacFarland, ένας πρώην διοικητής του 1ου Τεθωρακισμένου Τμήματος του αμερικανικού στρατού. Ο πλέον υπολοχαγός επαναλαμβάνει την κριτική, παρομοιάζοντας τα σοβιετικά άρματα με πολεμικά σκάφη που διαθέτουν μεγάλη ισχύ πυρός αλλά και μεγάλη ευαλωτότητα εναντίων σφοδρότερων επιθέσεων. Αυτές οι ανταλλαγές ήταν γνωστές πολύ πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία. "Σχεδόν κάθε σύρραξη που περιλάμβανε σοβιετικά άρματα από το Τ-64 και μετά έχει δείξει την ευαισθησία αυτών των σχεδιασμών από επιθέσεις από επάνω και από τα πλάγια," έγραψε ο Sam Cranny-Eavans και ο Sidharth Kaushal, αναλυτές του Βασιλικού Ινστιτούτου Ενωμένων Υπηρεσιών του Λονδίνου.
Τα νεότερα ρωσικά άρματα σχεδιάζονται διαφορετικά. Το Τ-14 Armata, το νεότερο μοντέλο, διατηρεί ένα αυτόματο σύστημα ανεφοδιασμού, αλλά το πλήρωμα βρίσκεται σε τεθωρακισμένο τμήμα. Το Armata έχει και ένα άλλο πλεονέκτημα: ένα ενεργό σύστημα προστασίας, το οποίο χρησιμοποιεί ραντάρ για να ανιχνεύσει εισερχόμενα βλήματα και εκτοξεύει πυρομαχικά για να τα σταματήσει. Αυτά θα ήταν μόνο καλά νέα για τα πληρώματα τανκ των Ρώσων, αλλά δυστυχώς για αυτούς το Armata ακόμα δοκιμάζεται και δεν φαίνεται να ξεκινά υπηρεσία σύντομα. Επιπλέον, το τανκ δεν θα παραχθεί σε μεγάλη ποσότητα. Στην παρέλαση της Ημέρας της Νίκης που έλαβε χώρα στην Μόσχα τον Μάιο, μόνο δύο άρματα παρατηρήθηκαν.
Στην μεγάλη μάχη μεταξύ τανκ και των εχθρών τους, οι αντιαρματικές δυνάμεις φαίνεται να έχουν το πάνω χέρι. Αλλά η ευαλωτότητα δεν είναι το ίδιο με την απαρχαίωση. Οι στρατοί χρειάζονται κάτι που μπορεί να κινείται γρήγορα, να περνάει μέσα από εχθρικές γραμμές, να δείχνει τον δρόμο για το πεζικό και να καταστρέφει εχθρικά τεθωρακισμένα οχήματα. Εάν τα άρματα μάχης δεν κάνουν αυτές τις δουλειές, κάτι άλλο πρέπει να τις κάνει. Η εναλλακτική θα γίνει θήραμα στις ίδιες τεχνολογίες και τακτικές. "Εάν ο κόσμος θέλει να λέει πως το τανκ είναι νεκρό, τότε κάθε τεθωρακισμένο όχημα είναι νεκρό για τους ίδιους ακριβούς λόγους," είπε ο Owen. "Γιατί εάν τα τανκ δεν είναι εκεί για να τα σκοτώσεις με έναν αντιαρματικό πύραυλο, τότε θα χρησιμοποιήσεις τους πυραύλους για να καταστρέψεις ότι όχημα βρίσκεται εκεί."
Αλλά τα άρματα μάχης γίνονται όσο πάει και ακριβότερα. Ξεκινούν να πλησιάζουν τα τεράστια ποσά που ξοδεύονται για σύγχρονα μαχητικά jet. Ένα κορυφαίο μπορεί να κοστίσει περίπου 20 εκατομμύρια δολάρια αναφέρει ο Owen. Ένα υπερσύγχρονο F-35A βρίσκεται περίπου στα 80 εκατομμύρια, αν και οι υπολογισμοί ποικίλουν. Ένας λόγος για αυτόν τον πληθωρισμό είναι η αναπτυσσόμενη αύξηση του κόστους προσθήκης θωράκισης για την προστασία του άρματος. Τα ενεργά συστήματα προστασίας θα διογκώσουν αυτό το πρόβλημα. Εκτός από αυτό, η επιχείρηση ενός βαριού ερπυστριοφόρου οχήματος μπορεί να κοστίσει μέχρι και 500 δολάρια ανά χιλιόμετρο, σημειώνει ο Owen. Ένας μεγάλος στόλος απαιτεί μεγάλη αποκλειστική υποστήριξη, από εξοπλισμό γεφυρών μέχρι και φορτηγά καυσίμων.
Κάποιες χώρες συνεχίζουν να στοιβάζουν την θωράκιση των τανκ τους, καταλήγοντας σε πιο αργοκίνητα άρματα, τα οποία μπορούν ωστόσο να απορροφήσουν ισχυρότερα εισερχόμενα πυρά. Αλλά, πολλά περισσότερα κράτη θα επιλέξουν ελαφρύτερα και οικονομικότερα οχήματα, τα οποία θα είναι πιο ευάλωτα σε Javelin και Switchblade, αλλά πιθανόν οικονομικότερα σε μεγαλύτερη ποσότητα παραγωγής. Και, όπως τα έκτης γενιάς πολεμικά αεροσκάφη πιθανόν θα γίνουν τα μητρικά σκάφη σμηνών drone, έτσι και τα τανκ μπορεί να γίνουν κέντρα αυτόνομων οχημάτων εδάφους, τα οποία θα μπορούν να ερευνούν και να αποδίδουν σε άλλα καθήκοντα.
Τα άρματα μάχης δεν θα εκλείψουν, αλλά θα εξελιχθούν.
