Ενόσω μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, λαμβάνει χώρα ο ταχύτερος και μεγαλύτερος εκτοπισμός ανθρώπων στην Ευρώπη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι γυναίκες, παιδιά και ευάλωτα άτομα, τα οποία αποτελούν και τα ιδανικά υποψήφια θύματα εγκληματικών δικτύων σωματεμπορίας.
Πάνω από 4,7 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν εγκαταλείψει την Ουκρανία έως τις 13 Απριλίου, σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Ακόμα 6,5 εκατομμύρια άνθρωποι υπολογίζει ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης πως είναι εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της Ουκρανίας, έχοντας εγκαταλείψει τα σπίτια και τους τόπους κατοικίας τους.
Η εμπορία ανθρώπων (human trafficking), ένα έγκλημα κατά το οποίο ένα άτομο εξαπατάται, παγιδεύεται ή εξαναγκάζεται σε εκμετάλλευση με σκοπό το προσωπικό κέρδος ή όφελος ενός άλλου ανθρώπου, μπορεί να λάβει διάφορες μορφές όπως η σεξουαλική εκμετάλλευση ή άλλες μορφές έμφυλης βίας, η καταναγκαστική παροχή εργασίας, η οικιακή δουλεία ή άλλες πρακτικές παρεμφερείς προς τη δουλεία, η εξαναγκαστική επαιτεία ή η εκμετάλλευση εγκληματικών δραστηριοτήτων.
Με περισσότερα από ένα εκατομμύριο παιδιά να έχουν ήδη εγκαταλείψει την Ουκρανία εν μέσω του πολέμου, ιδίως τα ασυνόδευτα που φτάνουν στην ΕΕ διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο, προειδοποιεί η Europol.
Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα είναι οι παραμεθόριες περιοχές, τα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας καθώς και οι συγκοινωνιακοί κόμβοι, όπως σταθμοί τρένων και λεωφορείων. Τα κράτη μέλη της ΕΕ, οργανισμοί και αρκετές μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) έχουν αναφερθεί επανειλημμένα σε ύποπτα άτομα που εντοπίστηκαν σε χώρους υποδοχής, σε κόμβους διέλευσης ή προορισμού στην ΕΕ. Ο αριθμός των πιθανών θυμάτων που φτάνουν από την Ουκρανία είναι πιθανό να προσελκύσει τόσο μεμονωμένους, ευκαιριακούς κακοποιούς που παρουσιάζονται ως εθελοντές, όσο και εγκληματικά δίκτυα που ειδικεύονται στην εμπορία ανθρώπων.
Η Europol εφιστά την προσοχή στις χώρες που δέχονται πρόσφυγες από την Ουκρανία να παραμένουν σε εγρήγορση για ενδείξεις ή απόπειρες στρατολόγησης πιθανών θυμάτων εμπορίας ανθρώπων. Αυτό αφορά φυσικά και την Ελλάδα, που έχει ήδη υποδεχθεί πάνω από 19.000 πρόσφυγες από την Ουκρανία, το ένα τρίτο των οποίων είναι παιδιά.
Πώς προσεγγίζουν τα υποψήφια θύματα
Η Ανατολική Ευρώπη αποτελεί εδώ και χρόνια βασική περιοχή προέλευσης θυμάτων σωματεμπορίας, τα οποία διακινούνται σε όλη την ΕΕ. Είναι επίσης περιοχή προέλευσης μελών πολλών εγκληματικών δικτύων που εμπλέκονται στην εμπορία ανθρώπων.
Γυναίκες και παιδιά που εγκαταλείπουν την Ουκρανία είναι πιθανό να στοχοποιηθούν σε διαφορετικά στάδια του ταξιδιού τους προς διάφορες χώρες της Ευρώπης. Βραχυπρόθεσμα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος ελλοχεύει στην προσέγγισή τους από εγκληματίες, υπό το πρόσχημα προσφοράς δωρεάν μεταφοράς, στέγασης, εύρεσης εργασίας ή άλλων μορφών άμεσης υποστήριξης.
Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε πόσοι πρόσφυγες από την Ουκρανία έχουν ήδη πέσει θύματα διακινητών και κακοποιών, αλλά η Nadia Abu-Amr, η οποία συντονίζει τις προσπάθειες της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για την πρόληψη της σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης στην Πολωνία, λέει ότι οι κίνδυνοι είναι ξεκάθαροι.
«Έχουμε αυτήν την τεράστια εθελοντική δύναμη εδώ, η οποία έχει κάνει τρομερή δουλειά ανταποκρινόμενη σε κάτι που συνέβη πολύ ξαφνικά, αλλά είναι επίσης ένα δίκοπο μαχαίρι», λέει η Abu-Amr, σημειώνοντας ότι ήταν αδύνατο να γνωρίζουμε από πού προήλθαν όλοι αυτοί οι εθελοντές ή τι επίπεδο εκπαίδευσης είχαν.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας κινδύνου, εξηγεί, είναι η επιθυμία πολλών από τους πρόσφυγες να συνεχίσουν από τα σύνορα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Η κυβέρνηση της Πολωνίας έχει διαθέσει δωρεάν τα δημόσια μέσα μεταφοράς στους πρόσφυγες, «αλλά υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που προσπαθούν να περάσουν με τον ταχύτερο δυνατό τρόπο, και δέχονται να μπουν σε αυτοκίνητα αγνώστων που τους προσφέρουν δωρεάν μεταφορά».
Είναι πραγματικά συγκινητική η συρροή εθελοντών στα σύνορα για την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες από την Ουκρανία, όμως πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι βρίσκονται εκεί πραγματικά για να βοηθήσουν;
«Όλες οι χώρες που συνορεύουν ή έχουν αντίκτυπο από την κατάσταση στην Ουκρανία θα πρέπει να διασφαλίζουν τον άμεσο εντοπισμό, την καταγραφή, την παροχή προστασίας και κατάλληλης φροντίδας στα παιδιά που ταξιδεύουν μόνα τους ή χωρισμένα από τους γονείς και την οικογένειά τους», τονίζει η Gillian Triggs της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. «Τα κράτη θα πρέπει να βρουν λύσεις με κύριο μέλημα το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών αυτών και να ενισχύσουν τα εθνικά συστήματα παροχής παιδικής προστασίας προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους. Τα συστήματα ελέγχου και αξιολόγησης θα πρέπει επίσης να ενισχυθούν για την καταγραφή και την παρακολούθηση της δράσης των οργανώσεων, των εταιρειών και των εθελοντών που παρέχουν στήριξη στους πρόσφυγες».
Σε αυτή τη διαδικασία θα πρέπει να υποβάλλονται και τα λεωφορεία και μικρά βαν που μεταφέρουν πρόσφυγες δωρεάν από τους συνοριακούς σταθμούς προς άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, επισημαίνει. «Οι γυναίκες και τα παιδιά πρόσφυγες θα πρέπει να μπορούν να ταξιδεύουν με ασφάλεια χωρίς να ανησυχούν ότι εγκληματικά δίκτυα μπορεί να εκμεταλλευτούν την απελπισία τους. Παρόλο που η γενναιοδωρία και η αλληλεγγύη προς τους Ουκρανούς πρόσφυγες είναι αξιοθαύμαστη, τα κράτη πρέπει να αποτρέψουν την εκμετάλλευση της κατάστασης αυτής από άτομα ή δίκτυα που δρουν εγκληματικά».
Το 2021, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης στην Ουκρανία εντόπισε και βοήθησε πάνω από 1.000 θύματα εμπορίας ανθρώπων. Ως απάντηση στον πόλεμο, ο Οργανισμός έχει κλιμακώσει τις προσπάθειές του για τη δημιουργία πόρων και παρεμβάσεων για την πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων τόσο στην Ουκρανία όσο και μεταξύ εκείνων που κινούνται σε όλη την περιοχή.
Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες συνεργάζεται επίσης με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης για να προσφέρει εκπαίδευση σε εθελοντές που εργάζονται στα σύνορα για να τους ενημερώσει για τους κινδύνους εμπορίας ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου του τι να κάνουν αν δουν κάτι ύποπτο. Ένα άλλο στοιχείο της εκπαίδευσης καλύπτει ορισμένες από τις βασικές αρχές της προστασίας από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση στην ανθρωπιστική εργασία, συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης να ζητάς οτιδήποτε σε αντάλλαγμα για βοήθεια.
Πρακτικές για την προστασία ανήλικων προσφύγων από τη σεξουαλική εκμετάλλευση
Η επιτροπή Lanzarote του Συμβουλίου της Ευρώπης δημοσίευσε εχθές δέκα εκθέσεις συμμόρφωσης που αξιολογούν τη νομοθεσία, τις υπηρεσίες και άλλα μέτρα που ισχύουν για την προστασία των παιδιών προσφύγων από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και τη σεξουαλική κακοποίηση σε 41 κράτη που έχουν υπογράψει τη σχετική Σύμβαση. Στις εκθέσεις σημειώνονται σημαντικές προσπάθειες που έγιναν για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την ενημέρωση για το θέμα. Ομοίως, η πλειονότητα των κρατών που συμμετείχαν στην έρευνα προτείνουν υπηρεσίες υποστήριξης, όπως γραμμές βοήθειας για παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης.
Οι βέλτιστες πρακτικές σε αυτόν τον τομέα περιλαμβάνουν πολύγλωσσες υπηρεσίες για παιδιά που έχουν πληγεί από την προσφυγική κρίση. Για παράδειγμα, στη Σουηδία, η ΜΚΟ Save the Children δημιούργησε ένα έργο με τίτλο Listen to me! Η Γαλλία σχεδίασε μια διαδικτυακή πλατφόρμα για την υποδοχή και την ένταξη των προσφύγων, η οποία είναι διαθέσιμη σε επτά γλώσσες. Στην Ισλανδία υπάρχει γραμμή βοήθειας αποκλειστικά για αιτούντες άσυλο. Στη Δανία, η ΜΚΟ «Danish Refugee Council» προσφέρει διερμηνεία σε περισσότερες από 80 γλώσσες και διαλέκτους. Στην Ιταλία, η Γραμμή Βοήθειας Παιδικής Έκτακτης Ανάγκης 114 (Telefono Azzurro) διαθέτει υπηρεσία ταυτόχρονης διερμηνείας σε 20 γλώσσες. Περισσότερες από 30 χώρες παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες σε όσους καλούν.
Το κρίσιμο ζήτημα των διασυνοριακά εξαφανισμένων παιδιών καλύπτεται επίσης σε αυτές τις εκθέσεις. Το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο εργαλείο είναι η τηλεφωνική γραμμή 116 000 για τα εξαφανισμένα παιδιά, η οποία χρησιμοποιείται από 29 χώρες.
Τι κάνουμε ως Ελλάδα
Όπως λέει στο ertnews.gr ο Ειδικός Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων Ηρακλής Μοσκώφ, προς το παρόν στη χώρα μας επικεντρωνόμαστε σε δράσεις πρόληψης.
«Ως γραμματεία εμείς προσπαθούμε να διαχειριστούμε τις περιπτώσεις που φτάνουν στον Προμαχώνα των λεγόμενων separated παιδιών, δηλαδή αυτών που έρχονται χωρισμένα από οικογένεια, είτε μόνα τους είτε με συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα, αλλά όχι γονέα. Αυτό ενέχει έναν κίνδυνο να μην ισχύουν αυτά που δηλώνουν. Στον Προμαχώνα έχουμε ένα κλιμάκιο με δύο βάρδιες, σε συνεργασία με την ΜΚΟ Άρσις, ενώ ο Εθνικός Μηχανισμός Αναφοράς έχει ετοιμάσει και ενημερωτικό φυλλάδιο το οποίο έχουμε διανείμει στα σύνορα».
Ειδικότερα, η οργάνωση «Άρσις» Θεσσαλονίκης στελεχώνει ομάδα εξειδικευμένων επαγγελματιών παιδικής προστασίας, η οποία έχει καθημερινή παρουσία στο Τ.Δ.Ε. Προμαχώνα και διενεργεί διαδικασίες αξιολόγησης βέλτιστου συμφέροντος για τις περιπτώσεις ανηλίκων από την Ουκρανία που φτάνουν στο σημείο χωρίς τους γονείς τους. Αφού ολοκληρώνεται η διαδικασία, συντάσσεται έκθεση αξιολόγησης βέλτιστου συμφέροντος και ειδοποιείται άμεσα ο Εθνικός Μηχανισμός για περαιτέρω ενέργειες.
Ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανηλίκους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης της Ειδικής Γραμματείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, που υλοποιείται σε συνεργασία με την Ύπατης Αρμοστεία του ΟΗΕ στην Ελλάδα, φροντίζει για τη μεταφορά των παιδιών σε ειδικές δομές επείγουσας φιλοξενίας που παρέχει ο ΔΟΜ και κατόπιν ακολουθείται η προβλεπόμενη διαδικασία ταυτοποίησης (αν είναι απαραίτητο) και επιτροπείας και η ΜΕΤΑδραση παρέχει υπηρεσίες διερμηνείας.
Στην Ελλάδα έχουν μέχρι στιγμής καταγραφεί μερικές δεκάδες παιδιά από την Ουκρανία που δεν συνοδεύονταν από κάποιον γονέα και μόλις 2 ασυνόδευτα, χωρίς να έχει παρατηρηθεί ευτυχώς κάτι ύποπτο, μας λέει ο κ. Μοσκώφ.
Όπως επισημαίνει η Αγγελική Σεραφείμ, νομική σύμβουλος του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς (ΕΜΑ) «Υπάρχουν κάποιες αναφορές στην ουκρανική κοινότητα για προτάσεις που έχουν δεχθεί γυναίκες να παρέχουν οικιακές εργασίες με μοναδικό αντάλλαγμα τη στέγασή τους. Όλοι οι φορείς επικεντρωνόμαστε στην πρόληψη, ενημερώνοντας τόσο για τέτοιους κινδύνους όσο και για τηλεφωνικές γραμμές όπου μπορούν να ζητήσουν βοήθεια».
Μία από αυτές τις τηλεφωνικές γραμμές είναι και η Γραμμή Πληροφόρησης για την Εμπορία Ανθρώπων 1109, της οργάνωσης Α21, η οποία διαθέτει και υπηρεσία τηλεδιερμηνείας σε περισσότερες από 200 γλώσσες. Η Α21 έχει δημιουργήσει κι εκείνη ενημερωτικό φυλλάδιο το οποίο διανέμεται στα σύνορα σε διάφορες γλώσσες.
