Από το 2019, Τούρκοι ειδικοί, δημοσιογράφοι και δημοσκοπήσεις παρακολουθούν τις τουρκικές γενικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για το 2023. Αυτό οφείλεται πιθανώς στο γεγονός ότι το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υπέστη ταπεινωτικές ήττες με τους υποψήφιους δημάρχους του στα μεγάλα πληθυσμιακά κέντρα της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της Κωνσταντινούπολης, στις τοπικές εκλογές του 2019. Οι τακτικές δημοσκοπήσεις από αυτές τις εκλογές αποκαλύπτουν ότι η δημοτικότητα του ΑΚΡ είναι μέτρια, ακόμη και αν διατηρεί τον έλεγχο των πολιτικών θεσμών της Τουρκίας και των μέσων ενημέρωσης. Φαίνεται ότι ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει ''εξαντλήσει'' την αποδοχή του, ειδικά μεταξύ των νέων.
Ο Ερντογάν μπορεί πράγματι να είναι ευάλωτος πριν από το 2023 - απλά όχι απαραίτητα με τον τρόπο που πιστεύουν οι περισσότεροι. Όπως αναφέρει το Foreign Policy, υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να είναι πολύ άρρωστος για να θέσει υποψηφιότητα για επανεκλογή.
Όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο μας στο Πενταπόσταγμα, εδώ και καιρό πληθαίνουν τα δημοσιεύματα που θέλουν την κατάσταση της υγείας του Τούρκου Προέδρου, Ταγίπ Ερντογάν, να μην είναι καλή. Άλλωστε αυτό καταμαρτυρούν και διάφορα βίντεο που έχουν κατά καιρούς διαρρεύσει, κάνοντας έξαλλο τον σουλτάνο που θέλει να δείχνει πανίσχυρος.
Κατά καιρούς, φαινόταν αρκετά ''πεσμένος''. Παράλληλα με αυτό το πλάνο υπάρχουν φήμες για την υγεία του προέδρου - συμπεριλαμβανομένων ιστοριών που υποστηρίζουν ότι αντιμετώπιζε αυξανόμενη λήθη, κρίσεις αναπνευστικών προβλημάτων, σύγχυση, έμετο και εμφύτευση εσωτερικού απινιδωτή. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, ο Τούρκος πρόεδρος αύξησε τον αριθμό των γιατρών γύρω του, μείωσε τις συναντήσεις με τον Τύπο και ''ανανεώθηκε'' με παυσίπονα πριν από δημόσιες εκδηλώσεις.
Φυσικά, αυτές οι φήμες επαναλαμβάνονται συχνότερα από ανθρώπους εκτός Τουρκίας ή περισσότερα από μερικά βήματα μακριά από τον στενό κύκλο του προέδρου, οπότε οι ισχυρισμοί για τον επερχόμενο θάνατο του Ερντογάν μπορεί να είναι απλώς φλυαρίες. Άλλωστε, σε άλλα βίντεο, φαινόταν τέλεια. Όταν εμφανίστηκε στο Face the Nation στις 26 Σεπτεμβρίου, φαινόταν ίσως όχι τόσο σφριγηλός όσο ήταν κάποτε, αλλά είναι 67 - όχι μεγάλος, αλλά όχι νέος - και είναι στην εξουσία για περισσότερα από 18 χρόνια.
Τι γίνεται όμως αν ο Ερντογάν είναι αρκετά άρρωστος; Τι θα συμβεί εάν είτε από ασθένεια είτε από θάνατο δεν μπορεί να υποβάλει επανεκλογή το 2023;
Σύμφωνα με το άρθρο 106 του τουρκικού Συντάγματος, ο αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι θα αναλάβει τις ευθύνες και τις εξουσίες που έχει τώρα ο Ερντογάν μέχρι να γίνουν εκλογές (σε 45 ημέρες) και να ορκιστεί ένας νέος πρόεδρος. Αυτό είναι αρκετά απλό και τυπικό. Οι Τούρκοι αναλυτές έχουν υποθέσει εδώ και καιρό ότι σε μια μετά την Ερντογάν Τουρκία, το ΑΚΡ θα χωριστεί με τρόπους που θα ανοίξουν το δρόμο για μια ανταγωνιστική εκλογή που θα μπορούσε να κερδίσει οποιοσδήποτε από τους μεγαλύτερους αντιπολιτευόμενους πολιτικούς της Τουρκίας. Φαβορί θα μπορούσε να είναι ο Έκρεμ Ιμάμογλου, ο οποίος νίκησε έναν πρώην πρωθυπουργό του ΑΚΡ (δύο φορές) για να γίνει δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης. Ο ομόλογός του στην Άγκυρα, Μανσούρ Γιαβάς, θεωρείται επίσης τρομερός πολιτικός. Και μετά υπάρχει η Meral Aksener, ηγέτης του IYI Parti, με φήμη ότι είναι σκληρή σαν την Θάτσερ!
Υπάρχουν λογικά σενάρια στα οποία ο Ιμάμογλου, ο Γιαβάς ή η Ακσενέρ γίνονται ο επόμενος πρόεδρος της Τουρκίας, αλλά η υπόθεση που βασίζεται σε οποιαδήποτε από τις νίκες τους είναι η επιστροφή στη λεγόμενη κανονική πολιτική μετά τον Ερντογάν. Είναι πιθανό, αλλά υπάρχουν λόγοι για σκεπτικισμό. Πρώτον, θα πρέπει να είναι σαφές μέχρι τώρα ότι ο Ερντογάν, μέσω του ΑΚΡ, έχει λυγίσει τους πολιτικούς θεσμούς της Τουρκίας με τη θέλησή του. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι εκλογές που θα οργανωθούν σε 45 ημέρες θα μπορούσαν να είναι ελεύθερες και δίκαιες. Δεύτερο, και πιο σημαντικό, είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του Ερντογάν επί δύο δεκαετίες, οι άνθρωποι μέσα στον στενό κύκλο του ΑΚΡ έγιναν πλούσιοι και ισχυροί, συχνά μέσω αμφισβητήσιμων μέσων και πρακτικών. Φαίνεται απίθανο οι αξιωματούχοι, οι επιχειρηματίες, οι προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης και άλλοι να διακινδυνεύσουν τόσο εύκολα τα κέρδη τους, υποτασσόμενοι στην αβεβαιότητα μιας πιο δημοκρατικής πολιτικής.
Υπό αυτές τις συνθήκες, αξίζει να εξεταστεί το ενδεχόμενο ένας άλλος ισχυρός να κυβερνήσει μια Τουρκία μετά τον Ερντογάν, ίσως σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μεταξύ των ισχυρότερων προσωπικοτήτων στην Τουρκία, εκτός από τον Ερντογάν, είναι ο επικεφαλής της ΜΙΤ Χακάν Φιντάν, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Χουλουσί Ακάρ και ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σόιλου. Από τους τρεις, σύμφωνα με το Foreign Policy, ο Ακάρ φαίνεται ότι είναι σε καλύτερη θέση για να αναλάβει την ηγεσία, κάτι που έχουμε αναφέρει και στο παρελθόν στο Πενταπόσταγμα. Ο Φιντάν είναι πολύ γνωστός στους Τούρκους, αλλά λειτουργεί κυρίως πίσω από τις κλειστές πόρτες της ΜΙΤ. Ο Σόιλου έχει υποστεί ζημιά, αφού ένας Τούρκος μαφιόζος, ο Σεντάτ Πέκερ, υπέδειξε ότι ο υπουργός Εσωτερικών ήταν διεφθαρμένος, έχοντας στενές σχέσεις με το οργανωμένο έγκλημα, σε μια σειρά βίντεο που δημοσιεύτηκαν τους τελευταίους μήνες στο YouTube.
Ο Ακάρ έχει επίσης ένα πλεονέκτημα έναντι του Φιντάν ή του Σόιλου που κανένας από τους δύο δεν θα μπορούσε να ταιριάξει: τις ένοπλες δυνάμεις. Οι αναλυτές έχουν την τάση να μειώνουν τον ρόλο του στρατού στην τουρκική πολιτική αφού οι μεταρρυθμίσεις το 2003 και το 2004 έθεσαν τις ένοπλες δυνάμεις υπό μη στρατιωτικό έλεγχο. Το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 - κατά το οποίο πολλοί Τούρκοι, ανεξάρτητα από την πολιτική τους, απέρριψαν την επιστροφή στο στρατιωτικό σύστημα κηδεμονίας, σε συνδυασμό με επακόλουθες εκκαθαρίσεις του σώματος των αξιωματικών - φάνηκε ότι έσπασε τη βούληση των διοικητών να διαδραματίσουν ρόλο στην πολιτική. Ωστόσο, ο Ακάρ, έπαιξε τον κεντρικό ρόλο στην αναμόρφωση των ενόπλων δυνάμεων μετά τον Ιούλιο του 2016, που μπορεί να θέσει τον στρατό σε θέση να παίξει ξανά πολιτικό ρόλο...
Στα πέντε χρόνια από τότε, ο υπουργός ήταν υπεύθυνος για το διορισμό του 65% του σώματος αξιωματικών, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων στρατηγών και ακόμη υψηλότερου ποσοστού υπαξιωματικών. Στις μέρες που ο τουρκικός στρατός διαμορφώθηκε πάνω από την πολιτική, αλλά παρόλα αυτά διατηρούσε το καθήκον να παρέμβει για την προστασία του κεμαλικού συστήματος, αυτό ίσως να μην είχε τόσο μεγάλη σημασία. Αν ο στρατός είχε υποταχθεί στους πολίτες μέσω κανόνων, κανονισμών και διατάξεων καθώς το AKP άρχισε να κάνει νωρίς στην κυριαρχία του, η επιρροή του Ακάρ εντός των τάξεων μπορεί να μην ήταν ένα ζήτημα. Ωστόσο, φαίνεται ότι ενώ οι αξιωματικοί είναι υποτελείς σε πολίτες, αυτό δεν γίνεται μέσω πολιτικών θεσμών αλλά μάλλον μέσω προσωπικής πίστης. Οφείλουν τον βαθμό και την επιρροή τους σε δύο ανθρώπους - τον Ακάρ και τον Ερντογάν. Εάν ο πρόεδρος είναι ανίκανος ή πεθάνει, αυτό αφήνει τον Ακάρ σε πολύ ισχυρή θέση.
Κάποιοι στην Ουάσιγκτον μπορεί να κοιτάξουν τον υπουργό Εθνικής Άμυνας και να πουν: «Εντάξει, δεν φαίνεται τόσο κακός. Μας φαίνεται ως ρεαλιστής. Μπορούμε να κάνουμε δουλειές μαζί του». Αυτό δεν είναι παράλογη θέση, αλλά κανείς δεν πρέπει να περιμένει ότι ο Ακάρ θα είναι φιλικός προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Προέρχεται από παρόμοιο μέρος, ιδεολογικά, με τον Ερντογάν. Ο υπουργός έχει επίσης κοινές ρίζες με μια άγρια εθνικιστική, αντιδυτική ομάδα αξιωματικών. Μεταξύ άλλων, έχουν συνεννοηθεί για να τιμωρήσουν αξιωματικούς που πέρασαν σημαντικό χρόνο στην Ευρώπη ή/και στις Ηνωμένες Πολιτείες - είτε βάζοντάς τους στη φυλακή (για φερόμενους δεσμούς με τον αμφιλεγόμενο κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν) είτε κρατώντας τους εκτός θέσεων ευθύνης. Ο Ακάρ ήταν επίσης ο άμεσα υπεύθυνος για την επιθετική στάση της Τουρκίας στη Μεσόγειο το καλοκαίρι του 2020 που έφερε την Άγκυρα εναντίον των δικών της συμμάχων στο ΝΑΤΟ, Ελλάδα και Γαλλία. Θα ήταν δύσκολο για τον υπουργό Άμυνας να προσεγγίσει την πολιτική ικανότητα και το χάρισμα του Ερντογάν, αλλά με την πίστη του μεγαλύτερου μέρους του σώματος αξιωματικών, δεν θα χρειαστεί - τουλάχιστον στην αρχή.
Φυσικά, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε την πραγματική κατάσταση της υγείας του Ερντογάν ή ποιος μπορεί να τον διαδεχθεί, αλλά οι αναλυτές και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι δεν προσφέρουν καμία υπηρεσία υποθέτοντας ότι ο Ερντογάν θα φτάσει στις εκλογές του 2023. Εάν δεν το κάνει, η τουρκική πολιτική μπορεί να επιστρέψει σε κάτι που μοιάζει με το status quo ante, ή οι ρωγμές στο AKP μπορεί να παρουσιάσουν ευκαιρίες για την αντιπολίτευση, ή η χώρα να γίνει πιο ασταθής ή να συμβεί κάτι άλλο. Για χρόνια, η κοινότητα της εξωτερικής πολιτικής φανταζόταν ότι η Αίγυπτος θα περνούσε από τον Χόσνι Μουμπάρακ στον γιο του Γκαμάλ Μουμπάρακ ή στον επικεφαλής των πληροφοριών του, Ομάρ Σουλεϊμάν. Αποδείχθηκε ότι δεν ήταν κανένας από τους δύο. Θα ήταν επομένως ακόμη μεγαλύτερο λάθος να αγνοήσουμε τα σημάδια ότι η υγεία του Ερντογάν μπορεί να επιδεινωθεί...
