Δέκα χρόνια συμπληρώθηκαν χθες, από τις 17 Δεκεμβρίου 2010, όταν ένας πλανόδιος εμποράκος στην Τυνησία έλουσε τον εαυτό του με βενζίνη και πυρπολήθηκε μπροστά σε τοπικό δημαρχείο. Ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι (φωτο κάτω), μανάβης στο επάγγελμα, απελπίστηκε από την παρενόχληση της διεφθαρμένης αστυνομίας της Τυνησίας.
Η πράξη του τίναξε το καπάκι σε ένα καζάνι, που ήδη έβραζε και προκάλεσε κύμα διαμαρτυρίας στη χώρα του, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του προέδρου Μπεν Αλί, ένα μήνα αργότερα.
Η σπίθα εξαπλώθηκε σε άλλες χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Ήταν τότε που πολλοί παρατηρητές από την...ασφάλεια της Δύσης μιλούσαν για την αρχή μιας «αραβικής άνοιξης».
Δέκα χρόνια μετά έχουν μείνει μονάχα μικρά υπολείμματα των δυτικών ψευδαισθήσεων. Σε όλα τα κράτη όπου η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε μαζικές διαμαρτυρίες οι οποίες με την σειρά τους οδήγησαν σε αλλαγή καθεστώτος, δεν υπάρχει σήμερα δημοκρατία ή ελευθερία. Σε αρκετές περιπτώσεις η κατάσταση απλά επιδεινώθηκε. Δημοκρατία καταγράφεται μόνο στην Τυνησία, αλλά υπάρχει και πάλι μεγάλη δυσαρέσκεια. Πολλοί Τυνήσιοι σήμερα καταριούνται τη μνήμη του μάρτυρα Μπουαζίζι . Όπου υπάρχει δυσαρέσκεια στον αραβικό κόσμο, οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές παραμονεύουν πάντα στη γωνία.
Επανάσταση με πολλά διαφορετικά κίνητρα
Πριν από δέκα χρόνια, η Δύση είδε κυρίως αυτό που ήθελε να δει. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η κατά το κοινώς λεγόμενη δημοκρατία ήταν εδραιωμένη στον πλανήτη, αλλά ο αραβικός κόσμος μέχρι τότε αποδείχθηκε πως είχε...ανοσία σε αυτήν την εξέλιξη. Η Αραβική Άνοιξη φάνηκε τελικά να μετακινεί τα δρώμενα προς τη «δεξιά πλευρά της ιστορίας».
Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε ιδεολογική γραμμή στις επαναστάσεις. Η “δημοκρατική επανάσταση του γιασεμιού” στην Τυνησία αποδείχθηκε ένα γενικό σνιάλο για εξέγερση, αλλά σε κάθε χώρα οι επαναστάτες είχαν τα δικά τους κίνητρα, στα οποία η επιθυμία ή καλύτερα η παρόρμηση για δημοκρατία δεν έπαιξε ιδιαίτερα πρωταγωνιστικό ρόλο. Στην Αίγυπτο, η Μουσουλμανική Αδελφότητα ήθελε να φύγει ο Μουμπάρακ. Στη Συρία, η σουνιτική πλειοψηφία επαναστάτησε ενάντια στην κυριαρχία των Αλεβιτών του Άσαντ. Στη Λιβύη, οι φυλετικές διαφορές χρησιμοποιήθηκαν από ριζοσπάστες Ισλαμιστές. Όλα τα προαναφερόμενα ήταν σταθερά καθεστώτα μέχρι τότε...
Εμφύλιος πόλεμος και ανθρωπιστικές καταστροφές
Τα αποτελέσματα διέφεραν μεταξύ τους αλλά όλα ήταν ή κακά ή πολύ χειρότερα! Η «ανθρωπιστική» επιχείρηση στη Λιβύη οδήγησε στην πτώση του Καντάφι, αλλά μετά οι νικητές άφησαν τη χώρα στη μοίρα της. Έκτοτε διαλύθηκε κυριολεκτικά από έναν εμφύλιο πόλεμο για τον οποίο οι τζιχαντιστές δεν είναι αδιάφοροι. Το χάος στη Λιβύη εκμεταλλεύονται δουλέμποροι που έχουν καταστήσει τη χώρα την κύρια βάση για την παράνομη μετανάστευση στην Ευρώπη.
Και στην Υεμένη, η πτώση του αυταρχικού ηγέτη πυροδότησε εμφύλιο πόλεμο και μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές καταστροφές αυτού του αιώνα. Το ίδιο συνέβη στη Συρία, αλλά πολύ χειρότερα. Για ένα διάστημα, το Ισλαμικό Κράτος κατάφερε να καθιερώσει ένα χαλιφάτο σε κομμάτια του Ιράκ και της Συρίας, όπου καταγράφηκαν φρικαλεότητες.
Ο δυτικός τύπος έγραφε πύρινα άρθρα για τη διαμαρτυρία του 2011 κατά του καθεστώτος Μουμπάρακ στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου, αλλά το μόνο αποτέλεσμα του “εκδημοκρατισμού” της Αιγύπτου ήταν μια εκλογική νίκη για τη φονταμενταλιστική Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ο ριζοσπάστης Μόρσι ήρθε στην εξουσία και εκχώρησε...στον εαυτό του άμεσες δικτατορικές εξουσίες. Εντός και εκτός Αιγύπτου, όλοι νοστάλγησαν τον Μουμπάρακ. Ο στρατός με δυτική σκέψη παρενέβη και εκδίωξε τον Μόρσι. Όλα είναι όπως πριν στην Αίγυπτο. Ωστόσο, η χώρα είναι ακόμη λιγότερο δημοκρατική από ό, τι πριν από την Αραβική Άνοιξη...
Το δόγμα του Kirkpatrick
Η Δύση πρέπει να σταματήσει να ενθαρρύνει τον δημοκρατικό πειραματισμό σε χώρες που δεν είναι ώριμες. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο Πρόεδρος Ρέιγκαν χρησιμοποίησε με επιτυχία το δόγμα του Kirkpatrick στον αγώνα κατά του κομμουνισμού. Αυτό λέει ότι μπορεί κανείς να αντιμετωπίζει τις στρατιωτικές δικτατορίες ως σύμμαχο όταν η εναλλακτική λύση είναι ένα ολοκληρωτικό κράτος. Οι δικτατορίες είναι γενικά λιγότερο καταπιεστικές από τα ολοκληρωτικά κράτη, πιο ορθολογικές στις πράξεις τους, υπόκεινται σε συμφωνίες και όχι ασήμαντες, είναι λιγότερο σταθερές βέβαια, ώστε να μπορεί κανείς να τις ανακινεί πιο εύκολα αργότερα, λέει το δόγμα.
Το στρατιωτικό καθεστώς του στρατηγού Σίσι στην Αίγυπτο είναι προτιμότερο από ένα φονταμενταλιστικό κράτος που ελέγχεται από την Μουσουλμανική Αδελφότητα, όπως συνέβη το 2012-2013. Οι Αγιατολάχ του Ιράν είναι πολύ πιο επικίνδυνοι από κάποιον σαν τον Άσαντ, επειδή ενδιαφέρονται για κάτι περισσότερο από το να παραμείνουν απλώς στην εξουσία. Εμπνέονται από έναν θρησκευτικό μεσσιανισμό που μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε “Αρμαγεδδώνα” με το Ισραήλ.
Είναι υποκριτικό, αλλά στην πραγματικότητα αυτή η πολιτική εφαρμόζεται ήδη. Παρόλα τα ιδεαλιστικά λόγια, ο Ομπάμα ντε φάκτο παραιτήθηκε από την “ενασχόληση” με το καθεστώς του Σίσι στην Αίγυπτο. Η Δύση περιστασιακά διαμαρτύρεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά στην πράξη το στρατιωτικό καθεστώς της Αιγύπτου είναι αποδεκτό. Ο Σίσι έλαβε ακόμη και συγχαρητήρια από την ΕΕ όταν «εκλέχθηκε» με ποσοστά...Σαντάμ συγκεντρώνοντας το 97% των ψήφων.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τη γενική αποτυχία της Αραβικής Άνοιξης. Συγκεκριμένα, υπήρχαν συγκεκριμένοι παράγοντες σε κάθε χώρα που επηρέασαν το τελικό αποτέλεσμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί κανείς να αγνοήσει μια πολύ εντυπωσιακή γενική στατιστική. Από τις 50 χώρες με πλειοψηφία των Μουσουλμάνων στον κόσμο, μόνο σε μία απονέμεται το σήμα Freedom House . Αυτή είναι η Τυνησία, η χώρα από όπου ξεκίνησαν όλα, αλλά και εκεί είναι πολύ νωρίς για να μιλήσουμε για μια σταθερή δημοκρατία. Πολλές από αυτές τις 50 χώρες είχαν την ευκαιρία να μεταβούν στο καθεστώς ελευθερίας το 2010. Δεν το εκμεταλλεύτηκαν.
Η δήλωση του Samuel Huntington πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια ότι το Ισλάμ και η δημοκρατία είναι δύσκολο να συνδυαστούν, μάλλον επιβεβαιώθηκε πλήρως από τα αποτελέσματα της Αραβικής Άνοιξης.
