Του Μάνου Χατζηγιάννη
Μόλις λίγες εβδομάδες μετά την πρώτη μαζική προσευχή που πραγματοποιήθηκε στην Αγία Σοφία, η Μονή Χώρας (Εκκλησία του Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα-Kariye), ένα άλλο τουριστικό hotspot, πρόκειται να ανοίξει για μουσουλμανικές προσευχές, μετά από προεδρικό διάταγμα που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα στις 21 Αυγούστου. Χτίστηκε ως μοναστήρι τον 6ο αιώνα και μετατράπηκε σε εκκλησία των Βυζαντινών χρόνων τον 11ο αιώνα, έγινε τζαμί τον 16ο αιώνα και στη συνέχεια μετατράπηκε σε μουσείο το 1945. Ωστόσο, αυτή η κατάσταση ακυρώθηκε πέρυσι όταν η ιδιοκτησία του κτιρίου μεταβιβάστηκε από το Υπουργείο Παιδείας στη Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων. Επικεφαλής της είναι ο Αλί Έρμπας, που όλοι τον θυμόμαστε όταν ηγήθηκε των προσευχών της Παρασκευής στην Αγιά Σοφιά κραδαίνοντας το σπαθί... Αλλά για τον Τούρκο αξιωματούχο, το ΠΕΝΤΑΠΟΣΤΑΓΜΑ έχει αναφερθεί αναλυτικά σε προηγούμενο άρθρο.
Για την Μονή Χώρας το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας, το Συμβούλιο της Επικρατείας, αποφάσισε ότι ένα τζαμί μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για την ουσιώδη λειτουργία του και ισχυρίστηκε ότι η προηγούμενη απόφαση που καθιστούσε το κτίριο μουσείο ήταν παράνομη.
Μέχρι στιγμής, δεν έχει καθοριστεί ημερομηνία για τις πρώτες προσευχές, αλλά η μετατροπή έχει προκαλέσει εκτεταμένη συζήτηση μεταξύ Τούρκων και διεθνών εμπειρογνωμόνων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, εφιστώντας την προσοχή στην κατάσταση των πολύτιμων ψηφιδωτών και τοιχογραφιών που κινδυνεύουν να καλυφθούν στο αρχαίο κτίριο.
Η γειτονιά Edirnekapi της Κωνσταντινούπολης, όπου βρίσκεται το κτίριο, έχει 16 άλλα τζαμιά γύρω από το Μουσείο Kariye, προκαλώντας επικρίσεις για την αναγκαιότητα μιας κίνησης που πολωνει περαιτέρω την κοινωνία.Το Μουσείο Kariye Camii (μονή Χώρας) όμως βρίσκεται στο Fatih, την πιο πυκνοκατοικημένη και θρησκευτικά συντηρητική περιοχή της Κωνσταντινούπολης.
Ο Samim Akgonul, επικεφαλής του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, πιστεύει ότι η μετατροπή των πρώην εκκλησιών σε τζαμιά δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη μουσουλμανικών χώρων προσευχής στην Τουρκία. «Αυτές είναι συμβολικές και πολιτικές ενέργειες και δεν έχουν καμία σχέση με τη θρησκεία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το άνοιγμα της Αγίας Σοφίας ως τζαμιού είναι κάπως κατανοητό », είπε στο Arab News.
Τόσο η Αγία Σοφία όσο και η μονή της Χώρας είναι εγγεγραμμένα στη λίστα παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO ως αρχιτεκτονικά αριστουργήματα. Παρά τις εργασίες αποκατάστασης στο κτίριο, το Μουσείο Kariye προσέλκυσε περίπου 100.000 τουρίστες πέρυσι.
Σύμφωνα με τον Akgonul, η Αγία Σοφία χρησίμευε πάντα ως επίδειξη εξουσίας. «Έδειξε τη δύναμη του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιουστινιανού μετά την στάση του Νίκα, τη δύναμη του Οθωμανού Σουλτάνου Μεχμέτ Β 'μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, του ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ μετά την ίδρυση της Δημοκρατίας και τώρα της εξουσίας του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετά τον μετασχηματισμό στο καθεστώς», είπε. Το καθεστώς της Αγίας Σοφίας υπήρξε εδώ και πολύ καιρό θέμα συζήτησης στη χώρα για να φτάσει στα συντηρητικά τμήματα, ειδικά κατά τη διάρκεια των εκλογών. Ωστόσο, ο Akgonul λέει ότι το Μουσείο Kariye είναι διαφορετικό, καθώς είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη εκκλησία σε σύγκριση με την Αγία Σοφία. «Η αναμόρφωσή του σε τζαμί πιθανότατα αποφασίστηκε τον Δεκέμβριο του 2019 όταν ελήφθη η απόφαση για αλλαγή του καθεστώτος μουσείου, αλλά περίμεναν μέχρι σήμερα, ώστε να μην προκαλέσουν μια αντίδραση που θα μπορούσε να εμποδίσει τοην μετατροπή της Αγίας Σοφίας. Αν συμβαίνει αυτό, μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για σκόπιμη ενέργεια και όχι για σύμπτωση», είπε. Κι όπως πρόσθεσε: “Είναι μέρος μιας στρατηγικής δράσης για να δώσουν υποσχέσεις στο ισλαμικό και εθνικιστικό εκλογικό σώμα, λέγοντας: «Ανακτούμε την πόλη και τη χώρα μετά από μια παύση». Και, το λυπηρό είναι ότι λειτουργεί. Εκατομμύρια άνθρωποι που δεν άκουσαν ποτέ το όνομα της Μονής Χώρας, και πιθανότατα δεν θα πάνε ποτέ εκεί. Αλλά μετά τη Χώρα, υπάρχουν πολύ λίγα μέρη όπου μπορεί κανείς να δει τη βυζαντινή κληρονομιά στην Τουρκία.”
Η UNESCO δεν αντέδρασε αμέσως στην κίνηση
Η Δρ Mine Yildirim, επικεφαλής της Πρωτοβουλίας για την Ελευθερία των Πιστών της Επιτροπής του Ελσίνκι στην Τουρκία, πιστεύει ότι μια σοβαρή δέσμευση για την προάσπιση της θρησκευτικής ελευθερίας ή πεποιθήσεων για όλους θα απαιτούσε από τις αρχές να λάβουν μέτρα για την αποκατάσταση τόπων λατρείας, όπως συναγωγές, εκκλησίες ή χώρους για δερβίσηδες, που έχουν χάσει την αρχική τους λειτουργία. «Γνωρίζουμε ότι αυτό δεν συμβαίνει, και υπάρχουν πολλά μέρη υπό την κηδεμονία της Γενικής Διεύθυνσης Ιδρυμάτων που παραμένουν ως μουσεία ή χρησιμοποιούνται ως βιβλιοθήκες ή άλλα δημόσια κτίρια», είπε στο Arab News. Η Γιλντιρίμ σημείωσε επίσης ότι παρόλο που ορισμένες εκκλησίες και συναγωγές έχουν αποκατασταθεί πρόσφατα, η χρήση τους από συνδεδεμένες κοινότητες υπόκειται στην άδεια των δημόσιων αρχών και αυτά τα κτίρια δεν επανέρχονται στην αρχική τους λειτουργία.
Προσβολή για την πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας πιο πολύ από την Αγιά Σοφιά
Η μετατροπή του μουσείου σε τζαμί αποτελεί προσβολή για την πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας, ακόμη περισσότερο από ό, τι στην περίπτωση της Αγίας Σοφίας. Το μοναστήρι της Χώρας είναι στην πραγματικότητα ένα από τα πιο σπάνια παραδείγματα βυζαντινής τέχνης, δεδομένου των ψηφιδωτών και των τοιχογραφιών του, ορόσημο της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, όπως το έθεσε ο μεγάλος Τούρκος ιστορικός İlber Ortaylı. Μερικές από τις υπέροχες τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά της, που είχαν καλυφθεί με γύψο όταν έγινε τζαμί τον 16ο αιώνα, αποκαταστάθηκαν έως το 1958, μετά από προσεκτική εργασία από μια αμερικανική αρχαιολογική σχολή, με τη συμβολή ορισμένων Τούρκων μελετητών.
Ορισμένοι διπλωμάτες σημειώνουν ότι η απόφαση του Ερντογάν αντικατοπτρίζει τις αλαζονικές του φιλοδοξίες, κυρίως για εγχώρια κατανάλωση, που συνδυάζουν την πολιτική, την ιδεολογία και τον πολιτισμό. Δυστυχώς, αυτό αντιμετωπίστηκε με την ένοχη ανοχή των «ευγενικών» ηγετών των δυτικών δυνάμεων, που οδηγούνται περισσότερο από οικονομικά και χρηματοοικονομικά συμφέροντα παρά από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μερικοί παρατηρητές αναφέρουν, για παράδειγμα, την παρουσία 6.000 Γερμανικών και άλλων ξένων επιχειρήσεων στην Τουρκία, καθώς και την στάση του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ που επαίνεσε την «ηγεσία» του Ερντογάν.
Οι αποφάσεις της Τουρκίας για τα τζαμιά δεν είναι ενάντια στους Xριστιανούς, πιστεύει ο Ρώσος αναλυτής
Τέλος, οι αποφάσεις των τουρκικών αρχών να επιστρέψουν το καθεστώς των τζαμιών σε ορισμένα μουσεία, μνημεία χριστιανικής κληρονομιάς, δεν στρέφονται εναντίον των Χριστιανών, δήλωσε ο Ντάμιρ Μουχεντίνοφ, ο πρώτος αναπληρωτής επικεφαλής της Πνευματικής Διεύθυνσης Μουσουλμάνων (SAM) της Ρωσικής Ομοσπονδίας και μέλος στο Συμβούλιο των Μουφτήδων της Ρωσίας (SMR), στο RIA Novosti. «Κάποιος μπορεί να πει ξεκάθαρα - αυτό δεν είναι μια αντιχριστιανική επίθεση. Η συναισθηματική αντίδραση των Ορθόδοξων είναι κατανοητή, αλλά με δικαιοσύνη, η τουρκική ηγεσία σε καμία περίπτωση δεν κατέστησε σαφές ότι έκανε αυτό το βήμα από τα αντιχριστιανικά κίνητρα, αφού στον τουρκικό νομικό τομέα αυτό το αντικείμενο (μονή Χώρας) για πολλούς αιώνες δεν ήταν ναός ή μοναστήρι, αλλά τζαμί και μουσείο », τόνισε ο Μουχεντίνοφ. Ως εκ τούτου, σημείωσε, η συζήτηση ότι το μοναστήρι μετατρέπεται σε τζαμί "δεν έχει νομική βάση".
"Ως πολίτης της Ρωσίας σήμερα, δεν με απασχολεί περισσότερο η μετατροπή ενός μουσείου σε τζαμί στην Τουρκία, αλλά με το γεγονός ότι σε πολλές πόλεις της Ρωσίας, κατά παράβαση των νόμων μας, τα ιστορικά τζαμιά δεν επιστρέφονται, η ιστορική κληρονομιά βρίσκεται σε κατάσταση παραμέλησης", ανέφερε και πρόσθεσε ότι «η εκτίμηση των εκδηλώσεων (σχετικά με τη μετατροπή μουσείων σε τζαμιά) θα πρέπει, πρώτα απ 'όλα, να δοθεί από τη μουσειακή κοινότητα της Τουρκίας και το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης».
