Του Μάνου Χατζηγιάννη
Με δεδομένα όσα λαμβάνουν χώρα στο Αιγαίο , αλλά και με όσα συνέβησαν στην Αγιά Σοφιά, προς ικανοποίηση των εθνικιστικών κύκλων στην Τουρκία, ενδιαφέρον έχει η πολιτική πλευρά του πράγματος και οι κινήσεις στην κομματική σκακιέρα στο εσωτερικό της χώρας.
Ο αρχηγός του Κόμματος των Εθνικιστικών (MHP) Ντέλετ Μπαχτσελί απέστειλε στις αρχές Αυγούστου μια πρόσκληση προς την Meral Aksener, πρόεδρο του “Καλού Κόμματος”, «να επιστρέψει στο σπίτι». Η Μεράλ Ακσενέρ είναι Τουρκάλα πολιτικός, η οποία υπηρέτησε ως Υπουργός Εσωτερικών. Το 2016, οδήγησε μια ομάδα της αντιπολίτευσης μέσα στο Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος εναντίον του ηγέτη του Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Στις 25 Οκτωβρίου 2017, ίδρυσε το “Καλό Κόμμα”, του οποίου είναι η ηγέτιδα. Ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος βρίσκεται σε έναν ανεπίσημο συνασπισμό με το MHP τα τελευταία τέσσερα χρόνια, υποστήριξε δημόσια την πρόσκληση του Μπαχτσέλι ως «λογική». Ο Ερντογάν είπε ότι για ένα «κόμμα που θεωρούμε εγγενές και εθνικό, δεν θα ήταν σκόπιμο να πηγαίνει χέρι-χέρι με τρομοκρατικές οργανώσεις».
Αυτές οι δηλώσεις είναι αινιγματικές. Τα στελέχη του κόμματος της Ακσενέρ μοιράζονται παρόμοιες ιδεολογικές ρίζες με τους υπερεθνικιστές, πολλοί από τους οποίους αναφέρονται ως Γκρίζοι Λύκοι ή Ιδεαλογικές Εστίες (Ulku Ocaklari). Παρά τις παρόμοιες ρίζες τους, η αντίθεση στον Ερντογάν και τον ισλαμισμό συνυπολογίστηκε επίσης στη διάσπαση.
«Ο Μπαχτσέλι και η Ακσενέρ δεν ανταλλάσσουν καν χαιρετισμούς για τους εορτασμούς της Eid. Η ξαφνική πρόσκληση οφείλεται στον Ερντογάν. Η υγεία του Μπαχτσέλι επιδεινώνεται. Το κόμμα του χάνει υποστήριξη. Ο Ερντογάν θα ήθελε να διατηρήσει την υποστήριξη των Γκρίζων Λύκων αφού ο Μπαχτσέλι έχει φύγει», δήλωσε ένας ανώτερος γραφειοκράτης του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) με την προϋπόθεση της ανωνυμίας του.
Οι άτυπες συμμαχίες έγιναν γνωστή μέθοδος των διοικήσεων της περιόδου του Ερντογάν. Μόλις η συμμαχία καταρρεύσει, όλα τα λάθη μπορούν να καταλογιστούν στον συνεργάτη του συνασπισμού. Ο Αϊκάν Ερντεμίρ, ανώτερος διευθυντής του Τουρκικού Προγράμματος στο Ίδρυμα Υπεράσπισης των Δημοκρατιών, δήλωσε στο πρακτορείο Al-Monitor: “Η συνεχιζόμενη συμμαχία του Ερντογάν με τους υπερεθνικιστές είναι αποτέλεσμα του ότι απομακνρύνθηκε από άλλους τακτικούς συμμάχους κατά την τελευταία δεκαετία. Το 2013, ο Ερντογάν χώρισε τους δρόμους του με τους φιλελεύθερους κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Gezi Park και του κινήματος Gulen μετά την έρευνα του Δεκεμβρίου για τις συναλλαγές των υπουργών και των μελών της οικογένειάς του. Το 2014, ο Ερντογάν εγκατέλειψε τους Κούρδους μόλις συνειδητοποίησε ότι δεν θα ήταν σε θέση να υποστηρίξουν την προεδρία του.
Καθώς ο Ερντογάν εξάντλησε όλες τις επιλογές για την εξασφάλιση της πλειοψηφίας με τη βοήθεια τακτικών συμμάχων, οι υπερεθνικιστές της Τουρκίας εκμεταλλεύτηκαν έναν ευάλωτο Ερντογάν για να εκμαιεύσουν ένα ευρύ φάσμα παραχωρήσεων από αυτόν.
Οι Ισλαμιστές της Τουρκίας εξαρτώνται από τους Γκρίζους Λύκους εντός και εκτός της Τουρκίας. Όταν η πρόσκληση του Μπαχτσέλι έφτασε στα πρωτοσέλιδα, οι περισσότεροι παρατηρητές πίστευαν ότι το “Καλό Κόμμα” θα ενίσχυε τη συμμαχία AKP-MHP, ειδικά σε περίπτωση πρόωρων εκλογών”.
Ο Kemal Ozkiraz, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Δημόσιας Γνώμης Ευρασίας, δήλωσε στο Al-Monitor: “Δεν νομίζω ότι το Καλό Κόμμα θα ενταχθεί στον συνασπισμό. Και αν το κάνουν, δεν μπορούν να πάρουν τους περισσότερους ψηφοφόρους τους μαζί τους.”
Ο διακεκριμένος πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας Levent Gultekin συμφώνησε με τον Ozkiraz ότι ο λόγος για πιθανή επέκταση δεν είναι να αυξηθεί το μερίδιο ψήφων του Ερντογάν. Ο Γκουλτέκιν είπε: «Ο Ερντογάν ελπίζει να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής του όχι μόνο με υπερεθνικιστές, αλλά και με εθνικιστές και Ευρασιατιστές, και να αποκλείσει το αριστερό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα και το Κουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα».
Ο Gultekin εξήγησε ότι αυτός ο συνασπισμός δεν θα αντικατοπτρίζει απλώς τα συμφέροντα των Γκρίζων Λύκων αλλά και εκείνα των ισλαμιστών, επομένως μπορεί να επαναπροσδιοριστεί ως «πατριωτικό». Αυτή η αναδιαμόρφωση θα βοηθούσε τότε όλα τα κόμματα του συνασπισμού να δικαιολογήσουν τους συμβιβασμούς τους ως «θυσία για το εθνικό συμφέρον».
Αν και ο Gultekin δεν προβλέπει ότι το “Καλό Κόμμα” θα ενταχθεί στην κυβέρνηση, προβλέπει ότι ο Ερντογάν λαχταρά μια τέτοια επανένωση για να βοηθήσει στη διατήρηση του καθεστώτος του. “Το να χρησιμοποιεί τη δικαιολογία των ξένων εχθρών - για παράδειγμα την τρέχουσα κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο - δίνει στον Ερντογάν μια καλή ρητορική για να προσελκύσει άλλα δεξιά κόμματα για να συμπορευθούν μαζί του”
Οι “Γκρίζοι Λύκοι” εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς στη βοήθεια της τουρκικής κυβέρνησης στο εξωτερικό.
Ο Yektan Turkyilmaz, ερευνητής στο Forum Transregionale Studien στο Βερολίνο, δήλωσε στο Al-Monitor: «Στην Ευρώπη, βλέπουμε αυτές τις συμμαχίες να αντικατοπτρίζονται καθαρά. Μέχρι το 2000, η τουρκική κυβέρνηση ενεργούσε σαν ο μεγάλος αδελφός των τουρκικών ομάδων στην Ευρώπη για να προστατεύσει τα δικαιώματά τους. Από τότε που το AKP ήρθε στην εξουσία, σταδιακά παρατηρούμε ότι χρησιμοποιούνται διάφορα επίσημα και ανεπίσημα κανάλια για την κινητοποίηση των Τούρκων μεταναστών στην Ευρώπη για την υπεράσπιση των τουρκικών εθνικών συμφερόντων" .Ο Turkyilmaz εξήγησε πως υπάρχουν διαφορετικές περιθωριακές ομάδες - όπως συμμορίες μηχανόβιων που συνδέονται με το AKP, τζαμιά και δίκτυα μουσουλμανικής αδελφότητας που χρηματοδοτούνται από την Τουρκία στην Ευρώπη, μαζί με τουρκικές πρεσβείες, προξενεία καθώς και την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών – κι όλα έχουν γίνει ένα και τω αυτώ στην υπηρεσία τους για τον Ερντογάν και την τουρκική κυβέρνηση.
Ο Turkyilmaz τόνισε ότι αυτές οι ομάδες στοχεύουν κουρδικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, οποιαδήποτε πρώην μέλη του κινήματος Gulen, καθώς και πολιτικούς αντιφρονούντες που αναζητούν καταφύγιο στην Ευρώπη. Επιβραβεύουν επίσης τους Τούρκους μετανάστες να κατασκοπεύουν τους συμπολίτες τους στην Ευρώπη. Κατά κάποιον τρόπο, οι Γκρίζοι Λύκοι έχουν γίνει οι φύλακες των δραστηριοτήτων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας του Ερντογάν στην Ευρώπη, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη την άσκηση της ελευθερίας του λόγου ακόμη και στην Ευρώπη. Αν και η εθνικιστική ιδεολογία αυτών των ομάδων έρχεται κατά κάποιο τρόπο σε αντίθεση με τις ισλαμιστικές τάσεις του ΑΚΡ, κάνουν τις “δουλειές” του ΑΚΡ στην Ευρώπη με αντάλλαγμα διάφορες αποζημιώσεις για τους ηγέτες τους.
Ο Ερντεμίρ πρόσθεσε: «Στο μέτωπο της πολιτικής, αυτή η συμμαχία έχει οδηγήσει σε αντισταθμιστικά οφέλη και για τις δύο πλευρές. Ενώ ο Ερντογάν έπρεπε να συμφωνήσει για μια βίαιη καταστολή των Κούρδων πολιτών της Τουρκίας, οι υπερεθνικιστές έχουν σιωπήσει όσον αφορά στην κριτική τους για τη συριακή προσφυγική πολιτική του Ερντογάν. Συνολικά, η συμμαχία AKP-MHP δημιούργησε ένα τοξικό μείγμα, αναδεικνύοντας τα χειρότερα χαρακτηριστικά των ισλαμιστών και των υπερεθνικιστών ».
Ο Λεβέντ Κόκερ, ομότιμος καθηγητής δημοσίου δικαίου επεξεργάστηκε τον αντίκτυπο του εμφυλίου πολέμου της Συρίας του 2011 στη σύνθεση των τουρκο-ισλαμιστών. Η κατάσταση στη Rojava - το κουρδικό όνομα για τη βορειοανατολική Συρία που ελέγχεται από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις - ήταν μια εθνική απειλή που ωθούσε τον Ερντογάν πιο κοντά σε μια υπερεθνικιστική ένωση. Συγκεκριμένα ο αναλυτής είπε στο Al-Monitor, «Αυτό που σήμερα ονομάζουμε υπερεθνικισμό είναι, στην πραγματικότητα, μια σύνθεση του ισλαμισμού και του τουρκισμού ως μορφή τουρκικού εθνικισμού, και ο Ερντογάν δεν ήταν ποτέ σε δύσκολη θέση να υπερασπιστεί μια τέτοια θέση σε έναν κόσμο όπου η δημοκρατία βρίσκεται σε παρακμή. Εν ολίγοις, η Τουρκία ως χώρα αντιμετώπιζε βαθιά προβλήματα ταυτότητας και νομιμοποίησης υπό την ηγεσία του Ερντογάν. Έχει αποδειχθεί για άλλη μια φορά ότι απέτυχε να λύσει αυτά τα προβλήματα και πήρε άλλη μια αυταρχική στροφή και επέλεξε κυβέρνηση με εξαναγκασμό, αντί κυβέρνησης με συγκατάθεση. Ο Ερντογάν - εκπρόσωπος του οπορτουνισμού του τουρκικού πολιτικού δικαιώματος - θεωρεί τη συμμαχία με τον υπερεθνικισμό ως ευνοϊκή για τη θέση του στην εξουσία»,
Αν και η Aksener δεν έχει δείξει ενδιαφέρον να ενταχθεί στον συνασπισμό AKP-MHP, οι εμπιστευτικοί αξιωματούχοι του AKP είναι αισιόδοξοι. Υπάρχουν περισσότερα για διαπραγμάτευση. Η Aksener είπε επανειλημμένα ότι το κόμμα της είναι έτοιμο να κάνει ό, τι χρειάζεται για τη μετάβαση σε ένα «οχυρωμένο κοινοβουλευτικό σύστημα».
Τέλος εάν το “Καλό Κόμμα” ενταχθεί στον συνασπισμό, το ζήτημα της εχθρότητας προς τους πρόσφυγες θα αναζωπυρωθεί. «Εκτός από το ότι είναι επικριτική για την οστεοποιημένη οικονομία, η ιδεολογική πλατφόρμα τηςAksener βασίζεται σε συνεχώς αυξανόμενα αντι-Συριακά συναισθήματα», δήλωσε γραφειοκράτης του AKP που διατηρεί την ανωνυμία του. Όταν ο αριθμός των υπερεθνικιστών στον συνασπισμό αυξάνεται, το ίδιο ισχύει και για τη δύναμη των απαιτήσεων και των φωνών τους στη συμμαχία. Ο Ερντογάν θα έχει δύο επιλογές: είτε να βρει νέους συμμάχους είτε να επιτρέψει στην ιδεολογία του της Μουσουλμανικής Αδελφότητας να... μολυνθεί για άλλη μια φορά.
