Το πρώτο πραξικόπημα μετά την εισαγωγή του πολυκομματικού συστήματος στην Τουρκία έγινε στις 27 Mαϊου 1960 από μια ομάδα 27 αξιωματικών, οι περισσότεροι εκ των οποίων έφεραν το βαθμό του Συνταγματάρχη. Ηγέτης τους ήταν ο Τζελάλ Γκιουρσέλ, στρατηγός και Αρχηγός του στρατού. Οι συνταγματάρχες αυτοί εμφανίστηκαν ως εγγυητές του συντάγματος και στόχος τους ήταν η ανατροπή της κυβέρνησης Μεντερές που ανήκε στο Δημοκρατικό κόμμα της Τουρκίας, διότι όπως υποστήριζαν οι πραξικοπηματίεςι "απειλούσε την παρακαταθήκη του Κεμάλ Ατατούρκ".
Το πραξικόπημα έλαβε χώρα μέσα σε ένα άκρως τεταμένο πολιτικό κλίμα, στο οποίο συνετέλεσε και μία παρατεταμένη οικονομική κρίση. Ο αυταρχισμός και η διαφθορά της κυβέρνησης Αντνάν Μεντερές επέτειναν το αδιέξοδο.
Η πολιτική ένταση άρχισε να κορυφώνεται ήδη από το Μάρτιο του 1960. Στρατιωτικές μονάδες διατάχθηκαν να παρεμποδίσουν περιοδεία του αρχηγού της κεμαλικής αντιπολίτευσης, Ισμέτ Ινονού, παλαιού συμπολεμιστή του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Ξέσπασε κύμα διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης.
Ποιος ήταν ο Αντνάν Μεντερές
Ο Αντνάν Μεντερές υπηρέτησε ως πρωθυπουργός της Τουρκίας από το 1950 ως την ανατροπή της κυβέρνησής του - συνολικά μία δεκαετία. Είχε ενταχθεί στο κόμμα του Ατατούρκ το 1930 και εκδιώχθηκε το 1945. Μαζί με ορισμένους ακόμη διαφωνούντες, μεταξύ των οποίων ο Τζελάλ Μπαγιάρ, ίδρυσαν, το 1946, το Δημοκρατικό Κόμμα, το πρώτο αντιπολιτευόμενο στους κεμαλιστές κόμμα της Τουρκίας που κατόρθωσε να κερδίσει τις εκλογές.
Με μικρή διαφορά, το Δημοκρατικό κόμμα νίκησε στις εκλογές του 1950 και σε αυτές του 1954, στις οποίες τα πήγε ακόμη καλύτερα αλλά και στις εκλογές του 1957. Το κύριο ‘μελανό σημείο της πολιτικής που ακολουθούσε ήταν η οικονομία. Ο Μεντερές, πρέσβευε την ενίσχυση της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας και έβλεπε μάλλον αρνητικά τον κρατισμό της οικονομίας που επιθυμούσαν οι κεμαλιστές. Στην προσπάθεια του να οργανώσει την οικονομία σε αυτό το πρότυπο, τελικά κατόρθωσε να την αποδυναμώσει, με την αθρόα εισαγωγή ξένων προϊόντων και ξένης τεχνογνωσίας.
Σωρεία αντιδημοκρατικών μέτρων
Οι κυβερνήσεις του μόνο δημοκρατικές δεν ήταν. Μετά τη δεύτερη εκλογή του, ο Μεντερές προέβη σε μια σειρά αντιδημοκρατικών μέτρων. Μεταξύ αυτών ήταν και η ενίσχυση της λογοκρισίας αλλά και οι διώξεις κατά πολιτικών του αντιπάλων. Η μόνη πολιτική ανοχής των κυβερνήσεων Μεντερές ήταν αυτή στα ήθη και τα έθιμα που προέρχονταν από την ισλαμική θρησκευτική παράδοση της Τουρκίας. Ανοχή που είχε τις ρίζες της στο γεγονός ότι η ψήφος στο Μεντερές ήταν κυρίως αγροτική.
Επιπλεόν, ο Μεντερές δεν έβλεπε με καλό μάτι τις εξουσίες του στρατού και φαινόταν πως είχε στόχο να αφαιρέσει κάποιες από αυτές. Είχε κινηθεί κατά κεμαλικών αξιωματικών, τους οποίους απομάκρυνε από τις θέσεις τους, προσπαθώντας να θέσει υπό πολιτικό έλεγχο το στράτευμα.Ακόμα, είχε συγκρουστεί ανοιχτά με τον Γκιουρσέλ, για θέματα που εκ πρώτης όψεως φαίνονταν ότι είναι δευτερευούσης σημασίας.
Το πραξικόπημα
Στις 7 π.μ. της 27ης Μαΐου του 1960 ο ραδιοσταθμός της Άγκυρας διέκοψε το πρόγραμμά του για να μεταδώσει διάγγελμα προς τον τουρκικό λαό:
Αξιότιμοι συμπατριώτες! Εξαιτίας της κρίσης, στην οποία έχει περιέλθει η Δημοκρατία μας, λαμβάνοντας υπόψη τα πρόσφατα θλιβερά γεγονότα και με στόχο την αποτροπή εμφύλιου σπαραγμού, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της χώρας. Οι ένοπλες δυνάμεις θα προχωρήσουν στη διενέργεια τίμιων και ελεύθερων εκλογών υπό την επίβλεψη και τη διαιτησία υπερκομματικής διοίκησης και θα παραδώσουν τη διακυβέρνηση σε οποιοδήποτε κόμμα κερδίσει αυτές τις εκλογές...
‘Ετσι λοιπόν, στις 27 Μαΐου του 1960, ο ίδιος ο Μεντερές, η μισή κυβέρνηση και δεκάδες στελέχη του κόμματός του συνελήφθησαν. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Τζελάλ Μπαγιάρ, καθαιρέθηκε. Ο ίδιος και κάποια πρωτοκλασάτα στελέχη κατηγορήθηκαν για προδοσία, καταπάτηση του συντάγματος, διαφθορά, κακοδιαχείρηση του δημοσίου χρήματος μεταξύ άλλων.
Σημειώνεται ότι η διακυβέρνηση ανέλαβε 37μελής χούντα, η οποία αμέσως συγκρότησε επιτροπή κατάρτισης νέου Συντάγματος, με πρόεδρο τον πρύτανη του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης, Σιντίκ Σαμί Ονάρ. Οι εργασίες της επιτροπής αυτής κατέληξαν μετά ένα χρόνο στο δημοκρατικότερο Σύνταγμα που είχε ποτέ η Τουρκία, κατοχυρώνοντας την ελευθερία της συνδικαλιστικής δράσης, του Τύπου και των πολιτικών δραστηριοτήτων.
Την επομένη του πραξικοπήματος ο στρατηγός Γκιουρσέλ ανέλαβε την ηγεσία του στρατιωτικού καθεστώτος ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, πρωθυπουργός, υπουργός Άμυνας και αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων. Το νέο καθεστώς επιχείρησε αμέσως καθησυχασμό της Δύσης, διευκρινίζοντας ότι προτίθεται να τιμήσει στο ακέραιο όλες τις διεθνείς δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει οι προηγούμενες κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων της συμμετοχής της χώρας στο ΝΑΤΟ και το μεσανατολικό αντίστοιχό του CENTO, αλλά και των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου για την Κύπρο.
Στην Άγκυρα έσπευσε άλλωστε αμέσως τουρκοκυπριακή αντιπροσωπεία υπό τον Φαζίλ Κιουτσούκ, η οποία ανακοίνωσε μετά από συνάντηση με τον Γκιουρσέλ ότι "συντάσσεται πλήρως με την επανάσταση". Η δικτατορία αναγνωρίστηκε εντός ολίγων ημερών από το σύνολο σχεδόν της διεθνούς κοινότητας, αρχής γενομένης από τη Μεγάλη Βρετανία και τις Η.Π.Α. στις 30 Μαΐου, την Ε.Σ.Σ.Δ. και την Ελλάδα στις 31 Μαΐου και άλλες 31 χώρες μέχρι τις 3 Ιουνίου.
Κατά τη διάρκεια της δίκης του, ο Μεντερές προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Δεν τα κατάφερε. Καταδικάστηκε σε δι' απαγχονισμού θάνατο. Η ποινή του εκτελέστηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1961. Τον Οκτώβριο, οι στρατιωτικοί παρέδωσαν και πάλι την εξουσία στους πολιτικούς. Ήταν πολιτικοί της αρεσκείας τους. Έπειτα εκλογές ξαναπραγματοποιήθηκαν το 1965.
wikipedia, sansimera.gr,http://www.skai.gr
