«Το όνειρο έγινε πραγματικότητα», «Ο γιος μας, η ελπίδας μας»: ο κενυάτικος Τύπος και μαζί του όλη η Αφρική είχε ενθουσιαστεί με την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα το 2008. Οκτώ χρόνια αργότερα ο ενθουσιασμός είναι πολύ μικρότερος σε μια ήπειρο που κατηγορεί τον απερχόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ ότι την εγκατέλειψε και δεν περιμένει τίποτε από τον διάδοχό του.
Η εκλογή του πρώτου μαύρου προέδρου των ΗΠΑ στις 4 Νοεμβρίου 2008 είχε προκαλέσει σκηνές αγαλλίασης στην Αφρική και κυρίως στην Κένυα, χώρα από την οποία κατάγεται ο πατέρας του Ομπάμα και η οποία είχε κηρύξει μία ημέρα αργίας για να χαιρετίσει «το ιστορικό» γεγονός.
Η Αφρική ανέμενε ότι αυτή εκλογή θα είχε αντίκτυπο και για εκείνη, όμως την ώρα που ο Ομπάμα προετοιμάζεται να παραδώσει την προεδρία στον διάδοχό του, βλέπει να τον κατηγορούν ότι εγκατέλειψε την ήπειρο.
«Η Αφρική είχε μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τον Ομπάμα εξαιτίας της καταγωγής του», παρατηρεί ο Άλι-Χαν Σάτσου οικονομικός αναλυτής από την Κένυα. «Κυρίως κατά την πρώτη θητεία του, ο Ομπάμα ασχολήθηκε με την Αφρική λιγότερο (από τον προκάτοχό του Τζορτζ Ου. Μπους)», πρόσθεσε.
«Εξαιτίας της ύφεσης στις ΗΠΑ, έπρεπε να δείξει στην κοινή γνώμη ότι ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ», εκτίμησε ο Σάτσου. «Στη διάρκεια της δεύτερης θητείας του προσπάθησε να ασχοληθεί με το θέμα και να κάνει περισσότερα για την Αφρική».
Ο Ομπάμα καθυστέρησε πραγματικά να ασχοληθεί με μια περιοχή, η οποία θεωρούσε ότι δεν ανήκει στο επίκεντρο των αμερικανικών συμφερόντων, προτιμώντας να θέσει στρέψει την προσοχή της εξωτερικής του πολιτικής την Ασία και την περιοχή του Ειρηνικού.
«Προτεραιότητα του Ομπάμα και των ΗΠΑ ήταν να προετοιμάσουν τον ερχομό του ασιατικού αιώνα», επεσήμανε ο Αχίλε Μπέμπε, ιστορικός στο πανεπιστήμιο Γουίτγουοτερσταντ στο Γιοχάνεσμπουργκ. «Σε αυτό το πλαίσιο η Αφρική θεωρείται μια περιοχή πιθανού χάους, αταξίας και κυρίως εκκόλαψης της τρομοκρατίας».
Αντίθετα από τον Μπους, το πρόγραμμα Pepfar του οποίου για την καταπολέμηση του AIDS συνέβαλε στο να σωθούν εκατομμύρια ζωές στην Αφρική, ο Ομπάμα δεν ανέλαβε καμία μεγάλη πρωτοβουλία για την ήπειρο.
Το βασικό του σχέδιο Power Africa, που είχε στόχο να διπλασιάσει την πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια στην υποσαχάρια Αφρική, έχει κάθε άλλο παρά πετύχει τους στόχους του. Μέχρι στιγμής έχει παράξει μόλις 400 μεγκαβάτ σε σύνολο 30.000 που είχαν προβλεφθεί ως το 2030.
Παράλληλα οι προσπάθειες του Αμερικανού προέδρου να καταπολεμήσει τις τζιχαντιστικές ομάδες –τους αλ Σεμπάμπ στη Σομαλία, τη Μπόκο Χαράμ στη Νιγηρία— δεν έχουν στεφθεί με επιτυχία, όπως και οι απόπειρές του να προωθήσει τη δημοκρατία στην ήπειρο.
Με εξαίρεση μια επίσκεψη στη Γκάνα το 2009, στη διάρκεια της οποίας είχε δηλώσει ότι «η Αφρική δεν έχει ανάγκη ισχυρούς άνδρες, έχει ανάγκη ισχυρούς θεσμούς», ο Ομπάμα περίμενε ως το 2013 για να πραγματοποιήσει την πρώτη του αφρικανική περιοδεία στη Σενεγάλη, την Τανζανία και τη Νότια Αφρική.
Ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ επέστρεψε στην ήπειρο το 2015 με μια επίσκεψη στην Κένυα και την Αιθιοπία. Κάθε φορά καλούσε τους Αφρικανούς να πάρουν στα χέρια τους την τύχη τους. Η ομιλία αυτή συνοδεύτηκε από μια εκστρατεία με στόχο τις αμερικανικές εταιρείες, τις οποίες θέλησε να πείσει να επενδύσουν στην Αφρική (Doing business in Africa).
Ο Ομπάμα προσπάθησε να αντικαταστήσει την παραδοσιακή πολιτική προς την Αφρική που βασίζεται στην παροχή βοήθειας με μια οικονομική συνεργασία που θα προωθεί περισσότερο την ισότητα. Έτσι, οι αφρικανικές εξαγωγές, με εξαίρεση το πετρέλαιο, προς τις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 46% από το 2009 ως το 2015.
Και παρά τις επικρίσεις που έχει δεχθεί ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ έχει ξεκινήσει έργα, τα οποία «θα μπορούσαν μακροπρόθεσμα να έχουν θετικό αντίκτυπο στην ήπειρο», εκτίμησε ο Λιέσι Λουβ Βοντράν, αναλυτής του ινστιτούτου Security Studies.
Πάντως τώρα η Αφρική δεν είχε θέση στην προεκλογική αντιπαράθεση μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και της Χίλαρι Κλίντον.
Παρόλα αυτά «πολλοί Αφρικανοί ηγέτες αλλά και πολίτες (…) θα αισθάνονταν πιο άνετα με την προοπτική μιας προεδρίας υπό την Κλίντον. Η Χίλαρι Κλίντον είναι γνωστή και γνωρίζει καλά την Αφρική», δήλωσε ο Τζ. Πίτερ Φαμ του Atlantic Council της Ουάσιγκτον.
Ο Τραμπ, που επιθυμεί να επαναδιαπραγματευτεί πολλές διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, ενδέχεται να θέλει να κάνει το ίδιο και με την Agoa (τη συμφωνία Ανάπτυξης και Ευκαιριών για την Αφρική), το αμερικανικό πρόγραμμα που επιτρέπει σε κάποιες αφρικανικές χώρες να μην καταβάλλουν φόρους για τα προϊόντα που εξάγουν προς τις ΗΠΑ.
Όμως δεν είναι πολύ πιθανό το Κογκρέσο να ακολουθήσει αυτό τον δρόμο. «Η αφρικανική πολιτική των ΗΠΑ τείνει να χαίρει υποστήριξης και από τα δύο κόμματα», σημείωσε ο Φαμ, σύμφωνα με τον οποίο υπάρχει «σε μεγάλο βαθμό συνέχεια» στη διακυβέρνηση των ΗΠΑ από τη μία κυβέρνηση στην άλλη.
