Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930 όλα έδειχναν ότι η Ευρώπη ήταν στα πρόθυρα ενός ακόμα πολέμου, λίγα μόλις χρόνια μετά το τέλος της φρίκης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Με γοργούς ρυθμούς και πολλές φορές κρυφά από το κοινό, πολλές χώρες της Ευρώπης ξεκινούσαν τις προετοιμασίες τους για αυτό που διέβλεπαν ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα ερχόταν, αναφέρει σε άρθρο του στο reader.gr ο Νίκος Σταματίνης.
Έτσι, ο Ιωάννης Μεταξάς εξέδωσε ειδικό διάταγμα σύμφωνα με το οποίο καθίστατο υποχρεωτική η κατασκευή καταφυγίων σε σπίτια αλλά και στο εσωτερικό λόφων στην πόλη της Αθήνας. Απώτερος σκοπός ήταν φυσικά η προστασία των πολιτών κυρίως σε περιπτώσεις αεροπορικών βομβαρδισμών.
Ο στρατάρχης Παπάγος είχε μιλήσει για περισσότερα από 400 δημόσια καταφύγια που είχε φτιάξει το ελληνικό κράτος κατά την προετοιμασία του για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτά όμως δεν είναι τα μόνα καταφύγια. Πρέπει να συνυπολογίσουμε σε αυτά χιλιάδες άλλα ιδιωτικά καταφύγια που βρίσκονται σε διάφορα σημεία των Αθηνών.
Όπως είναι λογικό, είναι πολύ δύσκολο ως απίθανο να υπολογιστεί με ακρίβεια ο αριθμός των ιδιωτικών αυτών καταφυγίων αλλά υποθέτουμε ότι μάλλον ξεπερνούσαν ακόμα και τις 10.000. Πάντως υπάρχει μία εκτεταμένη καταγραφή από τον ερευνητή Κωνσταντίνο Κυρίμη ο οποίος έχει γράψει και σχετικό βιβλίο που βοήθησε και για το κείμενο αυτό (σ.σ. Τα Καταφύγια της Αττικής).
Προφανώς πάντως η ύπαρξη μίας πόλης κάτω από την πόλη έχει δημιουργήσει και μία σειρά μυθολογιών και αστικών μύθων με τον πιο χαρακτηριστικό όλων ότι αυτά τα υπόγεια καταφύγια με κάποιον τρόπο ενώνονται με δαιδαλώδεις διαδρόμους που βρίσκονται κάτω από την πόλη.
Κάτι τέτοιο φυσικά δεν είναι αληθές. Ούτως ή άλλως δεν υπήρχε κανένας λόγος για να συμβεί κάτι τέτοιο από τη στιγμή που αποκλειστικός στόχος των καταφυγίων ήταν να έχουν οι κάτοικοι Αθηνών και Πειραιώς ένα κοντινό σημείο για να πάνε σε περίπτωση βομβαρδισμού.
Σήμερα, ελάχιστα από τα καταφύγια αυτά έχουν γλιτώσει την καταστροφή και μόλις ένα εξ αυτών είναι ουσιαστικά επισκέψιμο.
Το γνωστό καταφύγιο του Λυκαβηττού
Χτίστηκε το 1936, κοντά στον δεύτερο ναό που βρίσκεται στον Λυκαβηττό, αυτόν των Αγίων Ισιδώρων. Έναν χρόνο μετά την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε από μονάδες του στρατού στεγάζοντας διάφορες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, περιελάμβανε και θέσεις πολυβολείων λαξευμένες πάνω στον βράχο, πράγμα λογικό αν σκεφτεί κανείς τη θέση του στο πιο ψηλό σημείο της πόλης.
Το συγκεκριμένο καταφύγιο που είναι κτισμένο εντός βράχου διαθέτει δύο εισόδους. Αποτελείται από δύο μεγάλες αίθουσες και αρκετές μικρότερες μεταξύ των οποίων τουαλέτες και λουτρά, ενώ χαρακτηρίζεται και από τους πολλούς υπόγειους διαδρόμους. Έχει μάλιστα και ηλεκτρικό ρεύμα.
Γενικά, θεωρείται ένα από τα πιο καλά διατηρημένα καταφύγια της Αθήνας. Μάλιστα, η θέση του (κοντά στον Ναό και στο πιο υψηλό μέρος των Αθηνών) έχει γεννήσει μία σειρά από μύθους και μεταφυσικές ιστορίες.
Το πιο εντυπωσιακό καταφύγιο
Ένα από τα πλέον εντυπωσιακά καταφύγια των Αθηνών είναι εκείνο που βρίσκεται στον Αρδηττό και θεωρείται το καταφύγιο που είχε τη μεγαλύτερη χωρητικότητα όλων.
Υπολογίζεται ότι το καταφύγιο του Αρδηττού χωρούσε περισσότερα από 1.000 άτομα, με κάποιες εκτιμήσεις να φτάνουν τον υπολογισμό ως και τα 1.300. Το συγκεκριμένο καταφύγιο χτίστηκε επίσης τη δεκαετία του 1930 (με πιο πιθανή χρονολογία το 1937).
Το γεγονός ότι αποτελούσε το καταφύγιο του βασιλιά Παύλου γέννησε μία ολόκληρη παραφιλολογία σύμφωνα με την οποία το συγκεκριμένο καταφύγιο επικοινωνούσε με το κτίριο της Βουλής των Ελλήνων. Πώς; Μέσω ενός κρυφού τούνελ που ένωνε τα δύο κτίρια, πράγμα ψευδές.
Κατά την Κατοχή, οι Γερμανοί το επίταξαν και το χρησιμοποίησαν ως αποθήκη πυρομαχικών. Λίγο πριν την απελευθέρωση το ανατίναξαν.
Το εμβληματικό κτίριο στην Κοραή
Στην πλατεία Κοραή και συγκεκριμένα στον αριθμό 4 υπάρχει ένα από τα πλέον εμβληματικά κτίρια της σύγχρονης ιστορίας της πόλης. Tα σχέδια για το κτίριο εκπονήθηκαν ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα αλλά πρακτικά η κατασκευή του γίνεται την περίοδο 1934-1936.
Κάτω από το εντυπωσιακό αυτό κτίριο υπήρχαν δύο υπόγεια που βρίσκονται στα έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και αποτελούσαν τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια με μεταλλικές πόρτες που έκλειναν αεροστεγώς.
Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κτίριο επιτάχθηκε από το καθεστώς Μεταξά για να στεγάσει διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι ναζιστικές δυνάμεις το επιτάσσουν με τη σειρά τους εγκαθιστώντας στους δύο υπόγειους ορόφους του τα περιβόητα κρατητήρια της Kommandatur.
Τα υπόγεια της Κομαντατούρ
Το καταφύγιο αυτό είναι, τυπικά τουλάχιστον, τα μόνο επισκέψιμο καταφύγιο της Αττικής και έχει μάλιστα πολύ σημαντικό ρόλο στη συλλογική μνήμη της πόλης. Αν τα επισκεφτεί κανείς θα βρει ακόμα και σήμερα, σε όλο το μήκος τους χαραγμένα μηνύματα από τους ανθρώπους που κρατούνταν εκεί από τις κατοχικές δυνάμεις.
Υπάρχουν προτάσεις, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια όλα χαραγμένα με αιχμηρά αντικείμενα και διατηρημένα σε πολύ καλή κατάσταση κρατώντας ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Όλα αυτά παρότι οι Γερμανοί φρόντιζαν ανά τακτά χρονικά διαστήματα να βάφουν τους τοίχους.
Σε μία πολυκατοικία της Κυψέλης
Είναι γνωστό ότι η Κυψέλη υπήρξε κατά το παρελθόν μία σημαντική αστική γειτονία. Ήταν και η γειτονιά της οικογένειας του πολύ γνωστού εφοπλιστή της εποχής, Γεωργίου Βούλγαρη. Πιο συγκεκριμένα η πολυκατοικία στην οποία διέμεναν ήταν μεταξύ των οδών Πιπίνου και Επτανήσων.
Εκεί κατασκευάστηκε σε σχέδια του σημαντικού αρχιτέκτονα Λεωνίδα Μπόνη ένα υπόγειο καταφύγιο επιφάνειας περίπου 70 τετραγωνικών μέτρων. Όπως φαίνεται από ένα κείμενο του 2014, το συγκεκριμένο καταφύγιο συνεχίζει να είναι σε πολύ καλή κατάσταση.
Σύμφωνα με όσα βρίσκουμε στο urbanspeleology, υπάρχουν λειτουργικές ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, έτοιμες προς χρήση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Υπάρχουν μάλιστα ογκώδη αντικείμενα που έχουν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία.
Τα καταφύγια του Πειραιά
Στο β’ μέρος της δεκαετίας του 1930 ο διορισμένος από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δήμαρχος Πειραιά, Μιχάλης Μανούσκος, ξεκίνησε να οργανώνει ένα ολόκληρο δίκτυο καταφυγίων κάτω από την πόλη, κατ’ εντολή του ίδιου του Μεταξά. Θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντικό για το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, που επομένως θα ήταν στόχος των εχθρών σε περίπτωση πολέμου, να έχει τα απαραίτητα καταφύγια.
Η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στην αρχή της λεγόμενης Πειραϊκής είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της πόλης του Πειραιά. Εκεί βρίσκεται και ένα καταφύγιο που χτίστηκε κατά την περίοδο 1936-1940 και μάλιστα φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πέραν του συγκεκριμένου, σημαντικά καταφύγια υπήρχαν στο λιμάνι (υπολογίζεται ότι υπήρχαν 6 τα οποία ήταν από τα μεγαλύτερα της χώρας), ενώ υπήρχε ένα ακριβώς απέναντι από την Αγία Τριάδα. Ο τότε δήμαρχος είχε προσπαθήσει να κάνει το μεγαλύτερο καταφύγιο όλης της Ελλάδας στην περιοχή του λόφου του Προφήτη Ηλία!
Το καταφύγιο αυτό τελικά κατασκευάστηκε αλλά τελικά έκλεισε όταν έγινε ο δρόμος προς τον λόφο. Φαίνεται μάλιστα ότι μπαζώθηκε και η είσοδός του με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει κανείς πού ακριβώς βρισκόταν με τις μαρτυρίες να το φέρνουν κοντά στο εμβληματικό μπόουλινγκ της κορυφής του λόφου.
Τα καταφύγιο κάτω από τη Βούλα
Διέθετε διπλή είσοδο και διπλή έξοδο προς και από τους υπόγειους θαλάμους και διαδρόμους. Επρόκειτο για ένα καταφύγιο που χτίστηκε κάτω από τις εγκαταστάσεις του ΠΙΚΠΑ στα νότια προάστια και είναι εξ αυτών που βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταη.
Σε αυτό υπάρχουν 8 μικρά δωμάτια και τουλάχιστον δύο φωλιές για πολυβόλα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι προτιμήθηκε η κατασκευή μικρών δωματίων αντί ενός μεγάλου χώρου κατά βάση για λόγους στατικότητας των κτιρίων.
Όπως στα περισσότερα καταφύγια, και εδώ υπάρχουν εγκαταστάσεις που θα εξασφάλιζαν ηλεκτρισμό εντός του καταφυγίου, μία ανοικτή δεξαμενή νερού και χώρους υγιεινής.
Το συγκεκριμένο έχει την επονομασία δίδυμο καταφύγιο γιατί υπήρχε στην ευρύτερη περιοχή και προς Γλυφάδα ένα πανομοιότυπο που όμως είναι πλήρως εγκαταλελειμμένο και σχεδόν μη προσβάσιμο.
