Η περιοχή της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής υπήρξε εδώ και πολλούς αιώνες πεδίο συγκρούσεων λαών, κρατών, θρησκειών και πολιτισμών. Κύριο χαρακτηριστικό των συγκρούσεων αυτών ήταν η εμπλοκή των εκάστοτε ισχυρών της Γης (Πέρσες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Οθωμανοί, Δυτικοί κ.λπ.), κάτι που βιώνουμε και στην σημερινή εποχή με τις παρεμβάσεις όχι μόνο των μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσίας), αλλά και ισχυρών περιφερειακών δρώντων (Τουρκία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος).
Γράφει ο αντιστράτηγος εν αποστρατεία Ανδρέας Πενταράς*
Έτσι, το περιβάλλον ασφάλειας γίνεται ολοένα και πιο περίπλοκο, χωρίς μέχρι στιγμής να διαγράφεται κάποια ευοίωνη προοπτική ως προς την ύπαρξη ειρήνης και σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή. Αυτή η ρευστότητα και αστάθεια καθιστά κάθε πρόβλεψη των γεωπολιτικών εξελίξεων για τον επόμενο χρόνο (2019) αρκετά παρακινδυνευμένη. Ωστόσο, θα επιχειρήσουμε να κάνουμε κάποιες εκτιμήσεις για το πώς θα εξελιχθεί το γεωπολιτικό σκηνικό το επόμενο έτος, στην ευαίσθητη και ασταθή περιοχή μας.
Τελευταίος γύρος στο Κυπριακό
Είναι γνωστό ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει το Κυπριακό ως πρόβλημα ασφάλειας της ίδιας της χώρας. Αυτό διαφαίνεται τόσο από την στρατηγική σχεδίαση στην διαχείριση του προβλήματος (σχέδιο Νιχάτ Ερίμ, σχέδιο ανάκτησης Κύπρου του Ισμαήλ Τάνσου) όσο και από τις ενέργειες της Τουρκίας εις βάρος της Κύπρου από την δεκαετία του ‘50 μέχρι σήμερα.
Την ασφάλειά της η Τουρκία πιστεύει ότι την επιτυγχάνει με την άσκηση του γεωπολιτικού και γεωστρατηγικού ελέγχου όχι μόνο ολόκληρης της Κύπρου αλλά και ενός μεγάλου μέρους της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου.
Αυτός ο έλεγχος απαιτεί την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο, αλλά και κάποιας μορφής εγγυήσεις με συμμετοχή της Τουρκίας, ενώ παράλληλα επιδιώκει μέσα από την οποιαδήποτε λύση να έχει λόγο, μέσω του δικαιώματος αρνησικυρίας (βέτο) της Τ/Κ κοινότητας, τουλάχιστον στα θέματα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής του οποιουδήποτε κρατικού μορφώματος θα υπάρχει στην Κύπρο.
Από την άλλη, η πλευρά μας έχει θέσει κόκκινες γραμμές στα ζητήματα εγγυήσεων και τουρκικών στρατευμάτων και είναι γνωστό ότι καμιά λύση που να μην προβλέπει μηδέν εγγυήσεις και μηδέν στρατεύματα δεν περνά σε δημοψήφισμα από τον κυπριακό Ελληνισμό.
Πέραν βέβαια των πιο πάνω, υπάρχουν και άλλα ζητήματα που απομακρύνουν ή δεν ευνοούν στην παρούσα χρονική περίοδο (2019) την επίτευξη λύσης στο Κυπριακό, όπως η ανισορροπία ισχύος που υπάρχει και αυξάνεται συνεχώς υπέρ της Τουρκίας, καθώς και οι εξελίξεις στη Συρία, στην οποία η Τουρκία έχει στραμμένη την προσοχή της, ιδιαίτερα μετά την απόφαση των ΗΠΑ να αποσυρθούν από την περιοχή.
Για όλους τους πιο πάνω λόγους, εκτιμούμε ότι και η νέα διαδικασία συνομιλιών που βρίσκεται σε εξέλιξη με την εκπρόσωπο του Γενικού Γραμματέα κ. Λουτ θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα που είχαν όλες οι προηγούμενες προσπάθειες. Με την διαφορά ότι αυτή η προσπάθεια το πιο πιθανό θα είναι και η τελευταία με τη μορφή που διεξάγονται οι συνομιλίες μέχρι σήμερα.
Πιθανή αποχώρηση της Ειρηνευτικής Δύναμης
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που διαγράφεται για την πορεία του Κυπριακού, σε περίπτωση που ο Γενικός Γραμματέας κηρύξει λήξη των προσπαθειών για εξεύρεση λύσης, είναι η πιθανή αποχώρηση της ειρηνευτικής δύναμης, αφού αυτό προβλέπεται από τους όρους εντολής όλων των ειρηνευτικών δυνάμεων του κεφαλαίου 6 του Καταστατικού Χάρτη, όπως καθορίζονται από το Τμήμα Ειρηνευτικών αποστολών του ΟΗΕ.
Στη περίπτωση αυτή, που ενδεχομένως να συμβεί τον Ιούλιο του 2019 ή τον Ιανουάριο του 2020, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να ανακτήσει τον έλεγχο του εδάφους της Ουδέτερης Ζώνης, που ας σημειωθεί αποτελεί το 2,7% του συνολικού εδάφους της Κύπρου και αποτελεί τμήμα των ελευθέρων εδαφών της Δημοκρατίας, ο έλεγχος του οποίου παραδόθηκε στην ΕΔ τον Αύγουστο του 1974 προκειμένου η τελευταία να μπορέσει να εκπληρώσει την αποστολή της.
Σ’ αυτήν την περίπτωση, θα πρέπει να θεωρούμε βέβαιο ότι η τουρκική πλευρά θα αντιδράσει, αφού δεν αποδέχεται την θέση ότι το έδαφος τής ΟΖ ανήκει στην ΚΔ. Ήδη, η Τ/Κ πλευρά φρόντισε διά του κ. Οζερσάι να δημοσιοποιήσει τις προθέσεις της για την ΟΖ, που αποσκοπούν στην συνεργασία των αρχών των δύο πλευρών (στρατιωτικές, αστυνομικές, τοπικές κλπ) για κοινή διαχείριση της ΟΖ.
Αυτό σημαίνει αναγνώριση του ψευδοκράτους από την ΚΔ, κάτι βέβαια που απορρίπτει η πλευρά μας. Εκείνο που θα συμβεί λοιπόν στην περίπτωση αποχώρησης της ΕΔ, είναι να καταστεί η ΟΖ πεδίο εντάσεων, επεισοδίων και πιθανών συγκρούσεων μεταξύ της Εθνικής Φρουράς και του κατοχικού στρατού.
Ενεργειακοί σχεδιασμοί
Οι θέσεις της Τουρκίας απέναντι στο ενεργειακό πρόγραμμα της ΚΔ είναι γνωστές και η Τουρκία φροντίζει καθημερινά σχεδόν να μας τις υπενθυμίζει, τόσο σε ρητορικό επίπεδο όσο και στην πράξη, αφ’ ενός με την προβολή ισχύος (Navtex, ασκήσεις, παρεμπόδιση ερευνών, συλλήψεις αλιευτικών σκαφών κ.λπ.) και αφ’ ετέρου με διεξαγωγή ερευνών στην ΑΟΖ της ΚΔ.
Είναι γνωστές οι παράνομες διεκδικήσεις της Τουρκίας, είτε για λογαριασμό της ίδιας είτε για λογαριασμό των Τ/Κ. Αυτές εκτείνονται σε ολόκληρη την ΑΟΖ και καλύπτουν όλα τα θαλασσοτεμάχια της ΚΔ, είτε στο σύνολό τους είτε μέρος από αυτά, πλην των θαλασσοτεμαχίων 10 και 11.
Για όλα τα διεκδικούμενα θαλασσοτεμάχια, η Τουρκία έχει θέσει τρεις όρους για την εκμετάλλευσή τους χωρίς λύση του Κυπριακού. Κοινή διαχείριση από επιτροπή Ε/Κ και Τ/Κ, διαμοιρασμός των εσόδων μεταξύ των δύο κοινοτήτων και αγωγός προς Τουρκία. Όροι, που οδηγούν στην αναγνώριση του ψευδοκράτους και γι’ αυτό απορρίπτονται από την ε/κ πλευρά.
Με βάση λοιπόν τις διακηρυγμένες θέσεις της Τουρκίας, το ενεργειακό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο κι αν δεν θέλουμε να το παραδεχθούμε, βρίσκεται σχεδόν στο σύνολό του υπό την αίρεση της Τουρκίας, με δεδομένο ότι ελλείψει ναυτικής αποτρεπτικής δύναμης από τη ΚΔ, καθώς και αμυντικών συμφωνιών με γειτονικά κράτη, η Τουρκία κατά πάσα πιθανότητα θα υλοποιήσει τις απειλές της, όπως έπραξε και στο οικόπεδο 3 τον περασμένο Φεβρουάριο.
Η εντύπωση που καλλιεργείται ότι ο αμερικάνικος, ο γαλλικός ή ο ιταλικός στόλος θα υπερασπισθούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου απέναντι στην Τουρκία είναι νομικά ανυπόστατη και το λιγότερο ουτοπική. Ούτε το εσωτερικό δίκαιο των κρατών, ούτε το διεθνές δίκαιο επιτρέπουν μια τέτοια ενέργεια και μάλιστα μεταξύ συμμάχων κρατών στο ΝΑΤΟ.
Αυτή βέβαια η εκτίμηση δεν θα πρέπει να οδηγήσει την ΚΔ σε αναστολή των ενεργειακών της σχεδιασμών, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε παράδοση άνευ όρων. Δεν πρέπει επίσης να αποκλείουμε την έναρξη ερευνητικών γεωτρήσεων της Τουρκίας σε θαλασσοτεμάχια της ΚΔ. Είτε το ένα πράξει είτε το άλλο, θα δημιουργηθεί μεγάλη ένταση στην περιοχή με απρόβλεπτες συνέπειες.
Σε κάθε περίπτωση, το έτος 2019 θα είναι καθοριστικό για τους ενεργειακούς σχεδιασμούς Κύπρου και Ελλάδας, αφού η ΚΔ θα προχωρήσει σε νέες αδειοδοτήσεις και θα επιχειρήσει έρευνες σε πολλά θαλασσοτεμάχια, η Ελλάδα θα κηρύξει τη δική της ΑΟΖ, ενώ θα υπογραφεί στην Κρήτη από τις τρεις χώρες (Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ) η συμφωνία για έναρξη των διαδικασιών κατασκευής του αγωγού EastMed.
Δοκιμάζονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις
Κατά το 2019 η κατάσταση στο Αιγαίο και γενικά στα ελληνοτουρκικά ζητήματα εκτιμούμε ότι θα παραμείνει στα επίπεδα του 2018. Η Τουρκία θα συνεχίσει σε ρητορικό επίπεδο να απειλεί και να προκαλεί την Ελλάδα στα ζητήματα τα οποία η ίδια θεωρεί ανοικτά με την Ελλάδα, (υφαλοκρηπίδα, αιγιαλίτιδα ζώνη, εθνικός εναέριος χώρος, FIR, έρευνα και διάσωση, καθεστώς 18 νήσων, αποστρατιωτικοποίηση νήσων ανατολικού Αιγαίου και Δωδεκανήσων), ενώ, όπως είναι γνωστό, η Ελλάδα αναγνωρίζει μόνο το θέμα της υφαλοκρηπίδας ως διαφορά με την Τουρκία.
Παράλληλα, η Τουρκία θα συνεχίσει να προβαίνει σε πράξεις παραβίασης του διεθνούς δικαίου τόσο στον αέρα όσο και στη θάλασσα του Αιγαίου, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να καταγράψει τις διεκδικήσεις της στην περιοχή. Ενόσω η ισορροπία ισχύος στο Αιγαίο μεταξύ των δύο χωρών παραμένει όπως είναι σήμερα, η Τουρκία δεν θα αποτολμήσει κανένα βήμα δημιουργίας θερμού επεισοδίου ή κάποιας ελεγχόμενης κρίσης.
Μπορεί η Τουρκία εντός του 2019 να αρχίσει την παραλαβή των αεροσκαφών F-35, τα οποία θα μπορούσαν να ανατρέψουν τη σημερινή ισορροπία ισχύος, όμως η επιχειρησιακή αξιοποίησή τους απαιτεί τουλάχιστον ένα χρόνο, οπότε αυτό δεν θα συμβεί εντός του 2019. Όσο για το αντιπυραυλικό σύστημα S-400, φαίνεται ότι τελικά η Τουρκία δεν θα το προμηθευθεί, ύστερα απ’ όσα ο Αμερικανός Πρόεδρος υποσχέθηκε στον Ερντογάν (F-35, Patriot, αποχώρηση Αμερικανών από την Συρία, ενδεχομένως παράδοση του Γκιουλέν).
Από την άλλη, όμως, δεν πρέπει να αποκλείουμε τη δημιουργία θερμού επεισοδίου είτε στην θάλασσα, είτε στον αέρα, λόγω ατυχήματος ή ανθρώπινου λάθους, κάτι που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε πόλεμο τις δύο χώρες. Η επικείμενη ανακήρυξη της ΑΟΖ από την Ελλάδα στο Αιγαίο και στην περιοχή του Καστελορίζου εντός του 2019 θα είναι ένα πρόκριμα για τα όρια αντίδρασης της Τουρκίας, αλλά και για την αποφασιστικότητα της Ελλάδας να υπερασπισθεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
Περιπλέκεται η κατάσταση στην Συρία
Η απόφαση του Προέδρου Τραμπ να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από την βόρεια Συρία περιέπλεξε επί τα χείρω την κατάσταση και εξανέμισε τις ελπίδες για τη διαφαινόμενη εντός του 2019 πρόοδο στη διευθέτηση του συριακού ζητήματος, ύστερα από την ήττα του Ισλαμικού κράτους στη Συρία και το Ιράκ.
Κερδισμένη από την απόφαση αυτή βγαίνει πρώτιστα η Τουρκία, η οποία εντός του 2019 θα ολοκληρώσει τον έλεγχο της ζώνης των 40 χιλιομέτρων βάθους στα σύνορά της με τη Συρία, εκδιώκοντας ή και σφαγιάζοντας τους Κούρδους της περιοχής, οι οποίοι ετύγχαναν της προστασίας των αμερικανικών στρατευμάτων.
Εκείνο που απέμενε στο κουρδικό στοιχείο της περιοχής να πράξει -και ήδη το πράττει- ήταν η στροφή προς τον Άσαντ, ζητώντας του την ασφάλεια των συνόρων με την Τουρκία, με αντάλλαγμα μια σχετική αυτονομία της κουρδικής οντότητας μέσα σε ένα ενιαίο συριακό κράτος. Σε μια τέτοια περίπτωση τα συριακά στρατεύματα θα βρεθούν αντιμέτωπα με τα τουρκικά και αυτή θα είναι μια νέα πτυχή, που ενδεχομένως να επιτείνει τη ρευστότητα και αστάθεια της περιοχής.
Δεύτερος κερδισμένος από την αποχώρηση των Αμερικανών είναι η Ρωσία, της οποίας ο ρόλος στην περιοχή αναβαθμίζεται και ταυτόχρονα ενισχύεται η σταθεροποίηση του καθεστώτος Άσαντ. Τρίτος κερδισμένος είναι το Ιράν, αφού οι αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή αποτελούσαν ανάχωμα στη διείσδυση του Ιράν στη Συρία αλλά και στο Λίβανο, με την έμπρακτη υποστήριξη της Χεζμπολάχ στις πολεμικές δραστηριότητές της εναντίον του Ισραήλ.
Η αποχώρηση των Αμερικανών από τη Συρία δημιουργεί κενό ασφάλειας στην περιοχή, το οποίο λειτουργεί πρωτίστως εις βάρος του Ισραήλ. Σ’ αυτήν τη περίπτωση, εκτιμούμε ότι το Ισραήλ δεν θα παραμείνει απλός θεατής, ιδιαίτερα αν διαπιστώσει ότι το Ιράν συνεχίζει να διατηρεί Βάσεις στη Συρία και να ενισχύει με οπλισμό και μέσα την Χεζμπολάχ, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε μια πραγματική απειλή για το Ισραήλ.
Στη βάση αυτών των δεδομένων, θεωρούμε βέβαιο ότι το Ισραήλ θα συνεχίσει τις αεροπορικές επιθέσεις εναντίον ιρανικών στόχων στη Συρία, ενώ ένας ολοκληρωτικός πόλεμος εναντίον της Χεζμπολάχ στο Λίβανο εντός του 2019 δεν πρέπει να αποκλείεται.
Σε γενικές γραμμές, η ρευστότητα και η αστάθεια των προηγούμενων χρόνων, που χαρακτηρίζει την ευρύτερη περιοχή μας, εκτιμούμε ότι θα συνεχισθεί και το 2019, ίσως σε πιο έντονο βαθμό, με επιπτώσεις στην ασφάλεια, την σταθερότητα, την οικονομία, τις προσφυγικές ροές κ.λπ για όλες τις χώρες της περιοχής.
*Ο Ανδρέας Πενταράς είναι αντιστράτηγος ε.α. ενώ έχει διατελέσει και Γ.Γ. στο υπουργείο Αμύνης της Κύπρου καθώς και Διοικητής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα «Σημερινή της Κυριακής»
