Με αυτήν την κρίση αποκαλύφθηκε ότι η δυνατότητα αντίστασης της κυβέρνησης του Ερντογάν απέναντι στη Δύση ήταν πολύ χαμηλή και η αντοχή της ήταν πολύ περιορισμένη. Αυτό θα πρέπει να είναι το πιο διδακτικό μέρος της τελευταίας κρίσης για την κυβέρνηση της Άγκυρας. Συνειδητοποιώντας την κατάσταση, ο Ερντογάν και ο Τσαβούσογλου άρχισαν να αποσύρονται ήσυχα ήσυχα από την περιοχή της Αν. Μεσογείου, λέγοντας από τη μια ότι «από μας δεν πρόκειται να υπάρξει ατύχημα, θα κάνουμε ό, τι είναι απαραίτητο για να μην υπάρξει» και από την άλλη «σκίσαμε τον χάρτη της Σεβίλλης και φεύγουμε».
Μετάφραση: Σάββας Καλεντερίδης
Η κρίση που άρχισε να εξασθενεί στην Ανατολική Μεσόγειο μετά την υποχώρηση της Τουρκίας, απασχόλησε επί μακρόν την εξωτερική πολιτική αλλά και την κοινή γνώμη της Τουρκίας. Σε προηγούμενα κείμενα έγραψα ότι η στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας με απαύγασμα την ιδέα της Γαλάζιας Πατρίδας, που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση του ΑΚΡ, με ενεργό δράση στην Ανατολική Μεσόγειο, μια πολιτική της νέας συμμαχίας Ισλαμιστών-Εθνικιστών-Ευρασιατιστών, με γλώσσα που κυριαρχούν τα θέματα της εθνικής ασφάλειας, προκάλεσαν μια αλλαγή στην περιοχή. Όλοι γνωρίζουν ότι αυτό έχει πολλά οφέλη για τη κυβέρνηση του AKP στην εγχώρια πολιτική. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσω τα δύο δόγματα επικράτησαν στην εξωτερική πολιτική από τις κυβερνήσεις του AKP, το πρώτο από αυτά ήταν το δόγμα των μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές χώρες, που κατέρρευσε, και το δεύτερο, που ισχύει σήμερα, το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας, το οποίο πρόκειται να έχει την ίδια μοίρα με το πρώτο.
Μια σύντομη υπενθύμιση
Το δόγμα των μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές χώρες προέκυψε από το AKP, όμως πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν ήταν ειλικρινές. Το κύριο πρόβλημα του δόγματος ήταν ότι αυτό δεν αποσκοπούσε στη λύση των προβλημάτων που υφίστανται με τις γειτονικές χώρες. Πρώτον, μέσω της εξωτερικής πολιτικής στόχευε να διευθετήσει λογαριασμούς του ΑΚΡ με τον Κεμαλισμό. Το δόγμα μηδενικά προβλήματα υπονοούσε ότι το ίδιο το σχέδιο της μοντερνιστικής Δημοκρατίας παρήγαγε προβλήματα. Δεύτερον, στόχος του ΑΚΡ δεν ήταν να λύσει προβλήματα, αλλά να αναπτύξει έναν φιλελεύθερο λόγο ήπιας ισχύος, για να εδραιώσει την επιρροή του στην περιοχή (πρώην οθωμανικά εδάφη). Όλο αυτό ήταν μια πρωτοβουλία δημόσιας διπλωματίας. Με την εκδήλωση της Αραβικής Άνοιξης, η κυβέρνηση του ΑΚΡ, προσπαθώντας να κάνει κάτι μεγαλύτερο από το μέγεθος και τις δυνατότητές της, προσπάθησε να εφαρμόσει αυτό το δόγμα πιο ανοιχτά, για να οδηγηθεί σε μια μεγάλη κατάρρευση. Σε τέτοιο βαθμό, που δεν υπάρχει κανένας που να υπερασπίζεται τη συγκεκριμένη πολιτική αυτή τη στιγμή, ούτε η κυβέρνηση, ούτε ο Αχμέτ Νταβούτογλου, που την υλοποίησαν. Κανείς δεν αναλαμβάνει ευθύνη για τις αρνητικές συνέπειες που δημιουργεί αυτή η πολιτική, οι οποίες εξακολουθούν να παραμένουν άλυτες.
Τι είναι η “Γαλάζια Πατρίδα”;
Το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας εμφανίστηκε το 2019 από την κυβέρνηση του ΑΚΡ και υποστηρίζει ότι η Τουρκία πρέπει να αποκτήσει την υπεροχή στην περιοχή, με βάση τον έλεγχο των θαλασσών, ένα δόγμα που απαιτούσε μια πολιτική που στηριζόταν κυρίως στην επίκληση της ισχύος. Η Γαλάζια Πατρίδα πήρε σάρκα και όστα με τη συγκρότηση μιας νέας συμμαχίας στο εσωτερικό και επίδειξει εξωστρέφειας στον περίγυρο, ενισχύοντας τα εθνικιστικά αισθήματα του κόσμου και απασχολώντας επί μήνες την κοινή νγώμη.
Το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας, αντί να προσφέρει μια ολοκληρωμένη στρατηγική ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, υποστηρίζει μια στενή πολιτική που προτείνει την προστασία των θαλάσσιων ζωνών μέσω του πολεμικού ναυτικού, εάν είναι απαραίτητο. Οι υπερασπιστές του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας, υποστηρίζουν μια Τουρκία που θα είναι κάθετα αντίθετη με τη Δύση. Στηρίζεται στην παραδοχή ότι η Δύση θέλει να πλήξει την Τουρκία, παρέχοντας υποστήριξη στην Ελλάδα και την Κύπρο στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ επιπλέον θέλει να ιδρύσει και ένα κουρδικό κράτος στη Συρία. Ενάντια σε αυτές τις (υποτιθέμενες,σ.τ.μ.) πολιτικές της Δύσης, υπερασπίζεται ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί διπλωματία αλλά στρατιωτική δύναμη. Υπάρχει επίσης η άποψη ότι εάν οι θαλάσσιες δικαιοδοσίες είναι μέρος της (Γαλάζιας) πατρίδας, δεν υπάρχει τίποτα που πρέπει να συζητηθεί στο τραπέζι. Επιπλέον, προβάλλεται το επιχείρημα και εγείρεται η ανησυχία ότι όσα έχουν κερδιθεί στο πεδίο (δηλαδή οι θαλάσσιες περιοχές της Γαλάζιας Πατρίδας θεωρείται ότι ήδη αποτελούν κατάκτηση της Τουρκίας, σ.τ.μ.), υπάρχει κίνδυνος να χαθούν στο τραπέζι των διαρπαγματεύσεων, επαναλαμβάνοντας μια ρητορική γνωστή από το παρελθόν.
Για το λόγο αυτό, το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας βλέπει το ζήτημα ως παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, καθώς η πτυχή του ζητήματος περιλαμβάνει μια μαθηματική διάσταση. Βασίζεται επίσης στην υπόθεση ότι μια υποχώρηση της Τουρκίας που ξεκινά στις θαλάσσιες περιοχές, θα δημιουργήσει μια υπαρξιακή απειλή για τη χώρα, που περιγράφεται ως “μια νέα συνθήκη των Σεβρών στις θάλασσες”. Ωστόσο, η διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας στην περιοχή είναι μια διαδικασία στην οποία το ΑΚΡ έχει οικοδομήσει με την πάροδο του χρόνου, την οποία πλήρωσε, ωθώντας ειδικότερα τις ΗΠΑ και το Ισραήλ να προσεγγίσουν την Ελλάδα και την Κύπρο. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα οι ναύαρχοι να προτείνουν στον Ερντογάν και το ΑΚΡ μια στρατηγική εξωτερικής πολιτικής, που οδηγούσε την Τουρκία σε μια “έντιμη μοναξιά”, την οποία ο Ερντογάν αποδέχτηκε και προσάθησε να θέσει σε εφαρμογή
Οι αδυναμίες της Γαλάζιας Πατρίδας
Όπως ανέφερα προηγουμένως, το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας δεν βασίζεται σε μια ολοκληρωμένη πολιτική φιλοσοφία, δεν δίνει προσανατολισμό στην πολιτική, την κοινωνία ή την οικονομία. Βασίζεται στην υπόθεση ότι η Τουρκία είναι σε θέση να επιβάλλει τις διεκδικήσεις της με την ισχύ των ναυτικών της δυνάμεων. απαιτήσεις των ναυτικών δυνάμεων της Τουρκίας στην περιοχή με την υπόθεση ότι έχει τη δύναμη να υπαγορεύει. Ωστόσο, το δόγμα δεν λαμβάνει υπ’ όψιν του ότι σήμερα οι συνιστώσες που συνθέτουν την ισχύ της Τουρκίας είναι τόσο περίπλοκες, ούτε την εξάρτηση που έχει η Τουρκία από τη Δύση, την οποία το δόγμα αντιστρατεύεται. Επίσης, δεν λαμβάνει υπ’ όψιν ότι η Τουρκία όχι μόνο δεν είναι η δύναμη που καθορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού στην ανατολική Μεσόγειο, αλλά ούτε η δύναμη που μπορεί να ανατρέψει το παιχνίδι που έχει στηθεί από άλλους. Η Τουρκία προσπάθησε να κάνει με το στόλο της στην Αν. Μεσόγειο, ό,τι έκανε με το στρατό της στη Συρία και τη Λιβύη. Αλλά δεν το πέτυχε. Γιατί εδώ δεν υπήρχαν παίχτες όπως ο Χαφτάρ και PYD, που δεν είναι κράτη, αλλά ομάδα κρατών ττης Δύσης που ανήκουν στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η Γαλάζια Πατρίδα, συνιστά τη χρήση του στόλου και στρατιωτικής δύναμης σε έναν αγώνα, στον οποίον η Τουρκία δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη, επειδή κι αυτή ανήκει στο δυτικό σύστημα και στο ΝΑΤΟ. Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα αδιέξοδα του δόγματος.
Το δεύτερο αδύνατο σημείο του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας είναι ότι οι εκείνοι που συνέγραψαν το δόγμα και η κυβέρνηση που το υλοποιεί, ενεργούν για διαφορετικούς ιδεολογικούς λόγους, κάτι που αποτελεί και τη διαφορά από το δόγμα των μηδενικών προβλημάτων. Άλλωστε ανάμεσα σ’ εκείνους που πρότειναν και υπερασπίζονται το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας, υπάρχουν ομάδες εθνικιστών και ευρασιατιστών. Επομένως, όσοι προωθούν το δόγμα χρειάζονται άμεσα την κυβέρνηση του AKP, η οποία όμως δεν μοιράζεται πλήρως την κοσμοθεωρία τους. Σε τελική ανάλυση, η διάρκεια ζωής αυτού του δόγματος εξαρτάται από τις ανάγκες του ΑΚΡ και του Ερντογάν στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική.
Μια άλλη αδυναμία της Γαλάζιας Πατρίδας είναι ότι ενώ υπερασπίζεται έναν αντιιμπεριαλιστικό αγώνα και υιοθετεί μια ευρασιατική γραμμή, παραμένει σε πλήρη μοναξιά, αφού κανένας από τους μεγάλους παίκτες, όπως η Ρωσία και η Κίνα, δεν στηρίζουν διπλωματικά την Τουρκία στο θέμα αυτό. Ειδικά η Ρωσία προτίμησε μια βαθιά σιωπή σχετικά με τις θαλάσσιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.
Ένα άλλο πρόβλημα με το δόγμα, είναι ότι δεν μπορεί να προβλεφθούν οι αντιδράσεις των άλλων στις κινήσεις που πρέπει να κάνει η Τουρκία. Τα οχήματα που χρησιμοποίησε η Τουρκία, για να εφαρμίσει το δόγμα, ήταν στρατιωτικές ασκήσεις, αποστολή ναυτικού στην περιοχή, δέσμευση περιοχών με Navtex και υπογραφή συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ με τη Λιβύη. Η Ελλάδα, καθώς έχει δίπλα της ΗΠΑ, την ΕΕ, καθώς και τη Γαλλία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, ακόμα και τα ΗΑΕ, υπέγραψε συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο και έφερε την Τουρκία σε δύσκολη θέση. Την επικάλυψη θαλάσσιων περιοχών που οριοθέτησε η Τουρκία με τη Λιβύη, από τη συμφωνία της Ελλάδας με την Αίγυπτο, η Τουρκία την αντιμετώπισε με δηλώσεις του τύπου “η συμφωνία δεν έχει ισχύ”, χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτε άλλο. Άλλωστε δεν μπορούσε να κάνει κάτι, και αυτό το ενδεχόμενο δεν είχε προβλεφθεί.
Η Γαλάζια Πατρίδα οδεύει προς έναν σιωπηρό θάνατο
Με αυτήν την κρίση αποκαλύφθηκε ότι η δυνατότητα αντίστασης της κυβέρνησης του Ερντογάν απέναντι στη Δύση ήταν πολύ χαμηλή και η αντοχή της ήταν πολύ περιορισμένη. Αυτό θα πρέπει να είναι το πιο διδακτικό μέρος της τελευταίας κρίσης για την κυβέρνηση της Άγκυρας. Συνειδητοποιώντας την κατάσταση, ο Ερντογάν και ο Τσαβούσογλου άρχισαν να αποσύρονται ήσυχα ήσυχα από την περιοχή της Αν. Μεσογείου, λέγοντας από τη μια ότι «από μας δεν πρόκειται να υπάρξει ατύχημα, θα κάνουμε ό, τι είναι απαραίτητο για να μην υπάρξει» και από την άλλη «σκίσαμε τον χάρτη της Σεβίλλης και φεύγουμε». Το πρώτο σημάδι αυτής της κατάστασης το έδειξε μετά την τηλεφωνική κλήση από τη Μέρκελ στα τέλη Ιουλίου, με τη Navtex που είδαμε να δημοσιεύεται για το Oruç Reis. Αργότερα, το Oruç Reis, το οποίο έχει γίνει σχεδόν το συμβολικό πλοίο της Γαλάζιας Πατρίδας, αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Αττάλειας.
Δεύτερον, το πλοίο Oruç Reis δεν μπόρεσε να εισέλθει στην περιοχή που οριοθετήθηκε από τη συμφωνία μεταξύ της Αιγύπτου και της Ελλάδας. Αυτό σημαίνει ότι, παρόλο που δήλωσε ότι δεν αναγνωρίζει αυτήν τη συμφωνία, παρότι έστειλε και μια επιστολή στον ΟΗΕ σχετικά με αυτό το θέμα, στην πραγματικότητα απέφυγε να εισέλθει σε αυτήν την περιοχή και δεν μπορούσε να διακινδυνεύσει περαιτέρω αντίδραση από την ΕΕ. Ακόμα και οι υπερασπιστές της Γαλάζιας Πατρίδας αγνόησαν αυτό το σημείο και προτίμησαν να το προσπεράσουν.
Το τρίτο στάδιο της σιωπηλής απομάκρυνσης από την Γαλάζια Πατρίδα ήρθε με την ανακοίνωση της κυβέρνησης του Ερντογάν ότι ήταν έτοιμη να διαπραγματευτεί “χωρίς προϋποθέσεις”. Εάν, όπως ισχυρίστηκαν τα κυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, όλη αυτή η ένταση είναι μια συνειδητή στρατηγική που έγινε για να υποχρεωθεί η Ελλάδα να καθήσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αυτό δείχνει την τραγική κατάσταση που έχει περιέλθει η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Αν η Τουρκία θεωρεί διπλωματική επιτυχία το να μπορεί να καθίσει στο τραπέζι των συζητήσεων με την Ελλάδα, αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να γραφτεί στα βιβλία. Εάν οι ναυτιλιακές δικαιοδοσίες στην Ανατολική Μεσόγειο έρθουν στην ημερήσια διάταξη στις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα, τότε η Γαλάζια Πατρίδα θα έχει εγκαταλειφθεί εντελώς. Όλες οι διατριβές που έγιναν για τη Γαλάζια Πατρίδα, θα καταρρεύσουν εντελώς.
Οι διερευνητικές συνομιλίες με την Ελλάδα, ο συμβιβασμός με τον Μακρόν και οι ισχυρισμοί για την αγορά πυραύλων από τη Γαλλία, αποτελούν σημάδια εγκατάλειψης της Γαλάζιας Πατρίδας.
Η Γαλάζια Πατρίδα οδεύει προς το ίδιο τέλος, όπως οι φιλοδοξίες του AKP να δημιουργήσει μια σφαίρα επιρροής βασισμένη στη Μουσουλμανική Αδελφότητα.
