Το όραμα του Ιουστινιανού, η έμπνευση του Μέγα Κωνσταντίνου και το σχέδιο των σημαντικότερων αρχιτεκτόνων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η Αγία Σοφία στέκεται από το 537 μ.Χ. ενώ έχει γνωρίσει την ακμή και την παρακμή δύο αυτοκρατοριών, γεγονός που την καθιστά ένα μοναδικό στον κόσμο μουσείο. Τουλάχιστον μέχρι σήμερα, που ο Ερντογάν γύρισε την πλάτη στον Μουσταφά Κεμάλ και την μετατρέπει σε τζαμί.
Ο ναός σύμβολος της χριστιανοσύνης μετατράπηκε σε τζαμί το 1.453 με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και αποτέλεσε σημείο συνάντησης δύο θρησκειών όταν μετατράπηκε σε μουσείο από τον Μουσταφά Κεμάλ.
Ο «πατέρας» της τουρκικής δημοκρατίας, φωτογραφίες του οποίου δεσπόζουν σε όλη την Κωνσταντινούπολη, φαίνεται πως δεν θεωρείται πλέον «ατατούρκ» για τους γείτονες αφού άνοιξαν το δρόμο για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί με τέσσερις μιναρέδες (αντί για έναν που έχουν τα τεμένη χτίστηκαν τέσσερις για να είναι έντονη η μορφή τους σύμφωνα με ιστορικούς).
Χρόνος ρεκόρ για το μεγάλο θαύμα
Το 360 μ.Χ. ανεγέρθει ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας επί Κωνσταντίνου Β’ ο οποίος καταστράφηκε το 404. Μέχρι και σήμερα κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι συνέβη, το σίγουρο είναι πως είχε πρόβλημα η κατασκευή αφού ενδέχεται να ήταν από ξύλο.
Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 415 επί βασιλείας του Θεοδοσίου Β΄ και καταστράφηκε από τους οπαδούς του πατριάρχη επειδή ο Θεοδόσιος είχε μια διαμάχη μαζί του.
Ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο κλήθηκαν να σχεδιάσουν την Αγία Σοφία στη σημερινή της μορφή, κατόπιν σκέψεως του αυτοκράτορα Ιουστινιανού.
Ιουστινιανός και Θεοδώρα
Για να ανεγερθεί η Αγία Σοφία εργάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι.
Συνολικά 50 αρχιτεχνίτες είχαν «διευθυντικό» ρόλο και σε κάθε αρχιτεχνίτη αναλογούσαν 5.000 εργάτες.
Χρειάστηκαν μόλις πέντε χρόνια και δέκα μήνες, χρόνος ρεκόρ για τα δεδομένα της εποχής, προκειμένου η Αγία Σοφία να πάρει την τελική της μορφή και να εγκαινιαστεί στις 27 Δεκεμβρίου 537.
«Δόξα το Θεό, σε νίκησα Σολομών!»
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία απέκτησε ένα επιβλητικό έργο που μετέφερε την έδρα της χριστιανοσύνης από την Ιερουσαλήμ.
Ο ενθουσιασμός του Ιουστινιανού ήταν μεγάλος και διέταξε να σφαχτούν και να μοιραστούν στον πληθυσμό 1.000 βόδια, 700 ελάφια, 1.000 χοίροι, 10.000 όρνιθες ενώ μοίρασε σιτάρι και ψωμί βάρους 600 τόνων.
Μόλις ο Ιουστινιανός μπήκε στο ναό φώναξε: «δόξα το Θεό, σε νίκησα Σολομών!»
Στον ναό χωρούσαν 23.000 άνθρωποι ενώ το προσωπικό του ήταν περίπου 600 άτομα. Τα καντήλια ήταν περίπου 7.500 και για να ανάβουν ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδών δώρισε κτήμα για να έχει ο ναός το δικό του λάδι.
Η Αγία Σοφία ήταν ο ναός των αυτοκρατόρων ενώ μέσα στην εκκλησία υπήρχαν αυτοκρατορικά διαμερίσματα.
Μάλιστα, σε κάθε πολεμική σύγκρουση που οι Βυζαντινοί κέρδιζαν πανηγύριζαν στην Αγία Σοφία.
Το κέντρο της Γης
Οι Βυζαντινοί θεωρούσαν πως το κέντρο της γης ήταν η Κωνσταντινούπολη και στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης υπήρχε η Αγία Σοφία.
Έτσι, δημιουργήθηκε μέσα στην Αγία Σοφία το «ομφάλιον»:
Το ομφάλιον
Στο κέντρο του γίνονταν η στέψη των αυτοκρατόρων. Γύρω κάθονταν οι ευγενείς και όσο μεγαλύτερος ο κύκλος στον οποίο βρίσκονταν τόσο μεγαλύτερη ήταν η θέση τους στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι κύκλοι είναι 12, γεγονός που συμβολίζει τους 12 Αποστόλους.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην εποχή του Ιουστινιανού είχε το μεγαλύτερο μέγεθος που έχει αποκτήσει ποτέ αυτοκρατορία. Ο Ιουστινιανός έφερε χρυσό και ασήμι από όλη την αυτοκρατορία προκειμένου ο ναός να αποκτήσει την αίγλη που του αναλογούσε.
Λεηλασία
Τον Απρίλιο του 1204 οι Φράγκοι διέλυσαν τον διάκοσμο της Αγίας Σοφίας.
Με καράβια πήραν λείψανα, σκεύη, εικόνες, υφάσματα.
Ήταν τόσο βάρβαροι που όταν μπήκαν οι Τούρκοι το 1453 βρήκαν… ελάχιστα σε σχέση με αυτά που είχε ο διάκοσμος στην αρχική του μορφή.
Μέχρι και σήμερα θησαυροί της Αγίας Σοφίας διασώζονται στην βασιλική του Αγίου Μάρκου στην Κωνσταντινούπολη.
Στον Άγιο Μάρκο βρίσκεται το βυζαντινό αυτοκρατορικό στέμμα που φορούσε ο Λέων ΣΤ ο Σοφός ως παιδί.
Πλέον το στέμμα χρησιμεύει ως βάση για το γλυπτό από κρύσταλλο που φέρει μπροστά του επίχρυσο ασημένιο αγαλματάκι της Θεοτόκου. Το κρύσταλλο και το αγαλματάκι είναι του 13ου αιώνα, το στέμμα τέλος 9ου αρχές 10ου αιώνα.
Λειψανοθήκες
Εκατοντάδες λειψανοθήκες υπάρχουν στους χώρους του Αγίου Μάρκου. Στη φωτογραφία που ακολουθεί είναι λειψανοθήκες με «άγια χέρια». Μπροστά βρίσκεται η λειψανοθήκη με το χέρι του Αγίου Γεωργίου.
Στην παρακάτω φωτογραφία είναι λειψανοθήκη από την Τραπεζούντα των Κομνημών με την επιγραφή:
ΥΜΕΙΣ ΜΕΝ ΟΥ ΠΤΗΞΑΝΤΕΣ ΑΙΜΑΤΩΝ ΧΥΣΕΙΣ
ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΗΘΛΗΣΑΤΕ ΠΑΝΣΘΕΝΕΣΤΑΤΩΣ
ΤΟΥΣ ΤΗΣ ΕΩΑΣ ΑΚΛΙΝΕΙΣ ΣΤΥΛΟΥΣ ΛΕΓΩ:
ΤΟ ΛΑΜΠΡΟΝ ΕΥΤΥΧΗΜΑ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΩΝ
ΠΡΩΤΑΘΛΟΝ ΕΥΓΕΝΙΟΝ ΑΜΑ Δ ΑΚΥΛΑΝ
ΟΥΑΛΕΡΙΑΝΟΝ ΤΕ ΣΥΝ ΚΑΝΙΔΙΩ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΜΟΙΒΙΝ ΤΩΝ ΑΜΕΤΡΗΤΩΝ ΠΟΝΩΝ
Ο Χ[ριστό]Σ ΑΥΤΟΣ ΕΣΤΙΝ ΥΜΙΝ ΠΑΡΕΧΩΝ
ΚΑΙ ΓΑΡ ΔΙΔΩΣΙ ΤΟΥΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥΣ ΑΞΙΩΣ:
ΕΓΩ Δ Ο ΤΑΛΑΣ ΠΛΗΜΜΕΛΗΜΑΤΩΝ ΓΕΜΩΝ
ΥΜΑΣ ΜΕΣΙΤΑΣ ΤΗΣ ΕΜΗΣ Σ[ωτη]ΡΙΑΣ
ΤΙΘΗΜΙ ΦΥΓΕΙΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΔΙΚΗΝ ΘΕΛΩΝ.
Καταστροφή ή… ανακαίνιση;
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί. Μέχρι και σήμερα οι παρεμβάσεις στην αρχική μορφή του ναού παρουσιάζονται ως «ανακαίνιση» από Τούρκους ιστορικούς, οι οποίοι μεταξύ άλλων ξεχνούν πως «εξαφανίστηκαν» οι αρχικές επιγραφές από τους τοίχους του ναού και τα ψηφιδωτά αριστουργήματα καλύφθηκαν από ασβέστη.
Τα μωσαϊκά ασπρίστηκαν για περισσότερο από πέντε αιώνες κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας – η απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής που θεωρείται ειδωλολατρία – και αποκαλύφθηκαν και αποκαταστάθηκαν μόνο όταν η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε μουσείο τη δεκαετία του 1930.
Με την απόφαση για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί υπάρχει μεγάλη ανησυχία για το τι θα συμβεί στα ασύγκριτα μεσαιωνικά ψηφιδωτά, μεταξύ των οποίων απεικονίσεις του Χριστού, της Παναγίας και του Ιωάννη του Βαπτιστή, μαζί με σπάνια πορτραίτα αυτοκρατορικών μορφών, όπως ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Ι και η αυτοκράτειρα Ζωή.
