Η αναστροφή της γήρανσης και κατ΄επέκταση η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής στον απόηχο των επιστημονικών ανακαλύψεων βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο των συζητήσεων αλλά και οι επιδράσεις που θα μπορούσε να έχει μία τέτοια εξέλιξη στα κοινωνικά ζητήματα όπως εκείνο της ανισότητας.
Ήδη, οι άνθρωποι ζουν δύο φορές περισσότερο από ό,τι ζούσαν πριν από 150 χρόνια, λόγω της αυξημένης γνώσης για τις ασθένειες και την εξάπλωσή τους, αναφέρει το CNN που φιλοξενεί συνέντευξη του βραβευμένου με Νόμπελ μοριακού βιολόγου,Venki Ramakrishnan.
Ο Ramakrishnan μοιράζεται τις απόψεις του για την πραγματικότητα της γήρανσης, του θανάτου και της αθανασίας.
CNN: Τι είναι η γήρανση; Πώς οδηγεί στο θάνατο;
Venki Ramakrishnan: Η γήρανση είναι η συσσώρευση χημικής βλάβης στα μόρια μέσα στα κύτταρά μας, η οποία βλάπτει τα ίδια τα κύτταρα, και επομένως τον ιστό, και στη συνέχεια τελικά εμάς ως οργανισμό. Παραδόξως, αρχίζουμε να γερνάμε όταν βρισκόμαστε στη μήτρα, αν και σε εκείνο το σημείο, μεγαλώνουμε πιο γρήγορα από ότι συσσωρεύουμε ζημιές. Η γήρανση συμβαίνει σε όλη μας τη ζωή, από την αρχή.
Το σώμα έχει εξελίξει πολλούς μηχανισμούς για να διορθώσει τη βλάβη που σχετίζεται με την ηλικία στο DNA μας και σε τυχόν πρωτεΐνες κακής ποιότητας που παράγουμε. Χωρίς τρόπους για να διορθώσουμε τέτοιου είδους προβλήματα, δεν θα ζούσαμε ποτέ όσο ζούμε. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η ζημιά αρχίζει να ξεπερνά την ικανότητά μας να διορθώνουμε.
Σκεφτείτε το σώμα σαν μια πόλη που περιέχει πολλά συστήματα που πρέπει να συνεργάζονται. Μόλις αποτύχει ένα σύστημα οργάνων που είναι κρίσιμο για την επιβίωσή μας, πεθαίνουμε. Για παράδειγμα, εάν οι μύες μας γίνουν τόσο αδύναμοι που η καρδιά μας σταματήσει να χτυπά, δεν μπορεί να αντλήσει το αίμα που περιέχει το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα όργανά μας και πεθαίνουμε. Όταν λέμε ότι κάποιος πεθαίνει, εννοούμε τον θάνατό του ως άτομο. Στην πραγματικότητα, όταν πεθαίνουμε, τα όργανά μας είναι ζωντανά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα όργανα των θυμάτων από ατυχήματα μπορούν να γίνουν δωρητές σε μεταμοσχευμένους .
CNN: Η ανθρώπινη διάρκεια ζωής έχει ένα σταθερό όριο;
Ramakrishnan: Η διάρκεια ζωής όλων των οργανισμών κυμαίνεται από μερικές ώρες ή ημέρες για τα έντομα έως εκατοντάδες χρόνια για ορισμένες φάλαινες, καρχαρίες και γιγάντιες χελώνες. Ένας απλός άνθρωπος μπορεί να υποθέσει ότι είναι προκαθορισμένο για όλες τις μορφές ζωής να πεθάνουν μόλις φτάσουν σε μια ορισμένη ηλικία. Αλλά οι βιολόγοι δεν πιστεύουν ότι η γήρανση και ο θάνατος είναι προγραμματισμένα με την έννοια ότι ένα γονιμοποιημένο ωάριο είναι προγραμματισμένο να εξελιχθεί σε άνθρωπο.
Αντίθετα, η εξέλιξη έχει βελτιστοποιήσει την εξίσωση που επηρεάζει τη διάρκεια ζωής. Τα μεγαλύτερα ζώα τείνουν να ζουν περισσότερο. Ένα μικρό ζώο το οποίο είναι πιο πιθανό να το φάει ένα αρπακτικό, να λιμοκτονήσει ή να πεθάνει σε μια πλημμύρα, δεν έχει νόημα η εξέλιξη να σπαταλά πόρους επιδιορθώνοντας τις ζημιές που είναι απαραίτητες για να το κρατήσουν στη ζωή περισσότερο. Αντίθετα, η εξέλιξη επιλέγει να αναπτύσσεται γρήγορα και να ωριμάζει γρηγορότερα, ώστε να μπορεί να αναπαραχθεί και να μεταδώσει τα γονίδιά του.
Ένα μεγαλύτερο ζώο, το να παραμείνει ζωντανό περισσότερο θα του δώσει περισσότερες πιθανότητες να βρει έναν σύντροφο με τον οποίο θα μπορέσει να αποκτήσει περισσότερους απογόνους κατά τη διάρκεια της μεγαλύτερης ζωής σας. Η διάρκεια ζωής έχει να κάνει με την εξέλιξη μεγιστοποιώντας τις πιθανότητες να περάσει κανείς τα γονίδιά του. Στους ανθρώπους, αυτή η καλά συντονισμένη ισορροπία πόρων μας παρέχει μέγιστη διάρκεια ζωής περίπου 120 ετών. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη βιολογία και να επέμβουμε σε αυτές τις διαδικασίες γήρανσης και ίσως να επεκτείνουμε τη ζωή μας. Όπως πολλοί ηλικιωμένοι επιστήμονες, πιστεύω ότι είναι δυνατό. Δεν συμμερίζομαι, ωστόσο, την αισιοδοξία τους για το πόσο εφικτές θα ήταν τέτοιες παρεμβάσεις.
CNN: Ποιος έχει ζήσει περισσότερο μέχρι τώρα;
Ramakrishnan: Το γηραιότερο άτομο για το οποίο έχουμε αξιόπιστα αρχεία ήταν μια Γαλλίδα ονόματι Jeanne Calment , η οποία πέθανε το 1997 σε ηλικία 122 ετών. Κάπνιζε σε όλη τη ζωή της εκτός από τα τελευταία πέντε χρόνια και έτρωγε πάνω από δύο κιλά σοκολάτα κάθε εβδομάδα. Αλλά δεν θα συνιστούσα αυτές τις συγκεκριμένες συνήθειες για μακροζωία, εκτός ίσως από τη σοκολάτα.
CNN: Μπορεί το ρολόι που γερνάει να πάει ποτέ πίσω;
Ramakrishnan: Το ρολόι που γερνάει τρέχει προς τα πίσω, κάθε γενιά. Αν και ένα παιδί γεννιέται από τα κύτταρα των ενήλικων γονέων, το παιδί εξακολουθεί να ξεκινά στην ηλικία μηδέν. Ένα παιδί που γεννιέται από μια γυναίκα 40 ετών δεν είναι 20 χρόνια μεγαλύτερο από ένα παιδί που γεννιέται από μια 20χρονη. Και τα δύο ξεκινούν από το μηδέν. Έτσι, σε κάποιο επίπεδο, το ρολόι της γήρανσης μπορεί να αντιστραφεί.
Υπάρχει και η κλωνοποίηση. Ενώ η Ντόλι, ίσως το πιο διάσημο κλωνοποιημένο πρόβατο, ήταν άρρωστο και πέθανε περίπου στο ήμισυ της κανονικής ηλικίας, άλλα κλωνοποιημένα πρόβατα συνέχισαν να ζουν κανονικές ζωές. Αυτό έπεισε ορισμένους ότι η επαναφορά του ρολογιού αντιστροφής της γήρανσης πρέπει να είναι δυνατή. Ενώ η εξαπάτηση των ενήλικων κυττάρων ώστε να γίνουν εμβρυϊκά και να αρχίσουν να αναπτύσσονται ξανά ήταν επιτυχής, οι πρακτικές δυσκολίες καθιστούν την κλωνοποίηση πολύ αναποτελεσματική. Πολλά κύτταρα έχουν συσσωρεύσει πάρα πολλή ζημιά, γεγονός που απαιτεί τεράστιο αριθμό πειραμάτων για την ανάπτυξη ενός μόνο ζώου.
Πειράματα σε ποντίκια, εν τω μεταξύ, έχουν χρησιμοποιήσει κυτταρικό επαναπρογραμματισμό, έτσι ώστε τα κύτταρα να μπορούν να επανέλθουν εν μέρει αναπτυξιακά προκειμένου να αναγεννήσουν τον ιστό. Μετατρέποντας τα κύτταρα σε μια ελαφρώς προγενέστερη κατάσταση, οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει ποντίκια με καλύτερους δείκτες αίματος και βελτιωμένη γούνα, δέρμα και μυϊκό τόνο. Παρά την όλη έρευνα σε αυτόν τον τομέα, δεν είμαι σίγουρος πόσο εύκολο θα είναι να μεταφραστεί σε κάτι χρήσιμο για τον άνθρωπο.
CNN: Ο πατέρας σας μόλις έκλεισε τα 98. Τι επίδραση θα έχει η καλή του υγεία στη ζωή σας; Πόσο η γήρανση και η μακροζωία επηρεάζονται από τη γενετική;
Ramakrishnan: Υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ των ηλικιών των γονιών και των παιδιών τους, αλλά δεν είναι απόλυτος. Μια μελέτη 2.700 διδύμων στη Δανία έδειξε ότι η κληρονομικότητα, δηλαδή κατά πόσο η μακροζωία οφείλεται στα γονίδιά μας, αντιπροσώπευε μόνο το 25% περίπου της διάρκειας ζωής. Ωστόσο, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η μετάλλαξη σε ένα μόνο γονίδιο μπορεί να διπλασιάσει τη διάρκεια ζωής ενός συγκεκριμένου τύπου σκουληκιών. Σαφώς υπάρχει ένα γενετικό συστατικό, αλλά τα αποτελέσματα και οι επιπτώσεις είναι πολύπλοκα.
CNN: Τι αποκαλύπτει η επιστήμη του καρκίνου για την έρευνα κατά της γήρανσης;
Ramakrishnan: Η σχέση μεταξύ καρκίνου και γήρανσης είναι περίπλοκη. Τα ίδια γονίδια μπορούν να έχουν διαφορετικά αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου, βοηθώντας μας να αναπτυχθούμε όταν είμαστε νέοι αλλά αυξάνοντας τον κίνδυνο άνοιας και καρκίνου όταν είμαστε μεγαλύτεροι. Ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνεται με την ηλικία επειδή συσσωρεύουμε ελαττώματα στο DNA και στο γονιδίωμά μας, τα οποία μερικές φορές προκαλούν γονιδιακές δυσλειτουργίες που οδηγούν σε καρκίνο. Αλλά πολλά από τα κυτταρικά μας συστήματα επιδιόρθωσης που φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί για να μας προστατεύουν από τον καρκίνο στη νεότητά μας προκαλούν επίσης γήρανση αργότερα.
Για παράδειγμα, τα κύτταρα μπορούν να αισθανθούν ρωγμές στο DNA μας, οι οποίες μπορεί να επιτρέψουν στα χρωμοσώματα να ενωθούν με ανώμαλο τρόπο, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε καρκίνο. Για να αποφευχθεί αυτή η ένωση, ένα κύτταρο είτε θα αυτοκτονήσει είτε θα εισέλθει σε μια κατάσταση που ονομάζεται γήρανση, κατά την οποία δεν μπορεί πλέον να διαιρεθεί. Από την οπτική γωνία ενός οργανισμού σαν εμάς, που έχει τρισεκατομμύρια κύτταρα, αυτό είναι λογικό. Ακόμα κι αν εκατομμύρια κύτταρα καταστραφούν με αυτόν τον τρόπο, αυτές οι ενέργειες προστατεύουν ολόκληρο τον οργανισμό. Αλλά η συσσώρευση γηρασμένων κυττάρων είναι μία από τις αιτίες που γερνάμε.
CNN: Η έρευνά σας για τις αιτίες που οδηγούν στον θάνατο έχει επηρεάσει τον τρόπο ζωής σας;
Ramakrishnan: Είναι ενδιαφέρον ότι όλες οι συστάσεις που βασίζονται σε στοιχεία για το τι μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε μια μακρά, υγιή ζωή αντικατοπτρίζουν τις συμβουλές κοινής λογικής αιώνων. Το πήραμε από τις γιαγιάδες μας: Μην είσαι λαίμαργος, ασκηθείτε, κοιμήσου αρκετά και απόφυγε το άγχος, το οποίο δημιουργεί ορμονικές επιδράσεις που αλλάζουν τον μεταβολισμό μας και μπορούν να επιταχύνουν τη γήρανση.
Η έρευνα για τη γήρανση μας βοηθά να κατανοήσουμε τις βαθιές βιολογικές επιπτώσεις αυτής της συμβουλής. Η κατανάλωση ποικιλίας υγιεινών τροφών με μέτρο μπορεί να αποτρέψει τους κινδύνους της παχυσαρκίας. Η άσκηση μάς βοηθά να αναγεννήσουμε νέα μιτοχόνδρια, τις μονάδες παραγωγής ενέργειας των κυττάρων μας που παρέχουν ενέργεια. Ο ύπνος επιτρέπει στο σώμα μας να κάνει επισκευή σε μοριακό επίπεδο. Η εκμάθηση της βιολογίας πίσω από αυτή την πανάρχαια, σταθερή συμβουλή μπορεί να μας ενθαρρύνει να υιοθετήσουμε έναν τρόπο που θα οδηγήσει σε υγεία και μακροζωία.
Προσωπικά, λέω συχνά ότι έχω περάσει πολύ την ημερομηνία λήξης μου, αλλά ως άνθρωπος, εξακολουθώ να νιώθω ότι είμαι ζωντανός και έχω πράγματα να συνεισφέρω.
CNN: Ποιο είναι το κοινωνικό κόστος της προσπάθειας αναστροφής της γήρανσης και του θανάτου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις ανισότητες;
Ramakrishnan: Ήδη το 10% με μεγαλύτερο εισόδημα τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο ζει περισσότερο από μια δεκαετία από το 10% που έχει το χαμηλότερο εισόδημα. Οι φτωχότεροι άνθρωποι ζουν μικρότερες και λιγότερο υγιείς ζωές.
Πολλοί πολύ πλούσιοι άνθρωποι ρίχνουν τεράστια χρηματικά ποσά στην έρευνα, ελπίζοντας να αναπτύξουν εξελιγμένες τεχνολογίες για την πρόληψη της γήρανσης. Αν πετύχουν αυτές οι προσπάθειες, θα ωφεληθούν αρχικά οι πολύ πλούσιοι και θα ακολουθήσουν άνθρωποι με πολύ καλή ασφάλιση κ.ο.κ. Οι πλούσιες χώρες πιθανότατα θα έχουν πρόσβαση πριν από τις φτωχότερες χώρες. Έτσι, τόσο εντός των χωρών όσο και παγκοσμίως, τέτοιες εξελίξεις αυξάνουν τις ανισότητες.
CNN: Η εξερεύνηση αυτού του θέματος άλλαξε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας για τη γήρανση και τον θάνατο;
Ramakrishnan: Οι περισσότεροι από εμάς δεν θέλουμε να γεράσουμε ή να φύγουμε από αυτή τη ζωή. Δεν θέλουμε να φύγουμε όσο συνεχίζεται το πάρτι. Αλλά ακόμα και όταν τα κύτταρα στο σώμα μας δημιουργούνται και πεθαίνουν συνεχώς, εμείς συνεχίζουμε να υπάρχουμε. Ομοίως, η ζωή στη Γη θα συνεχιστεί καθώς οι άνθρωποι έρχονται και φεύγουν. Σε κάποιο επίπεδο, πρέπει να δεχτούμε ότι αυτό είναι μόνο μέρος του σχεδίου των πραγμάτων.
Νομίζω ότι αυτή η αναζήτηση της αθανασίας είναι ένας αντικατοπτρισμός. Πριν από εκατόν πενήντα χρόνια, θα μπορούσατε να περιμένετε να ζήσετε μέχρι τα 40 περίπου. Σήμερα, το προσδόκιμο ζωής είναι περίπου 80, το οποίο, όπως είπε ο συγγραφέας Στίβεν Τζόνσον , είναι σχεδόν σαν να προσθέτετε μια ολόκληρη επιπλέον ζωή. Αλλά εξακολουθούμε να έχουμε εμμονή με το θάνατο. Νομίζω ότι αν ζούσαμε μέχρι τα 150, θα ανησυχούσαμε γιατί δεν ζούμε μέχρι τα 200 ή τα 300. Δεν τελειώνει ποτέ.
