Της Γεωργίας Χρ. Κουτσούκου<
«Αγάλι αγάλια, φύτευε ο γεωργός τ’ αμπέλι
κι αγάλι αγάλια έγινε η αγουρίδα μέλι»
Τη σταφίδα την λατρεύω. Από παιδάκι τρελαινόμουν με το κτήριο του ΑΣΟ στο λιμάνι της Καλαμάτας. Τα καλοκαίρια πήγαινα στον...
Άρη και, αφού η κυρία Αγγελική μου έπαιρνε τα μυαλά με ψωμί, λάδι, τριμμένη ντομάτα και τυρί, ερχόταν η θεία Βασιλική και με απογείωνε με σταφύλι από το κλίμα και τυρί. Αναμνήσεις και γεύσεις που παραμένουν ζωντανές στη μνήμη, ακόμα και μετά το αλτσχάϊμερ.
Όλη η Πελοπόνησσος (και κυρίως η Κορινθία) είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σταφίδα, παρότι η καλλιέργειά της ήταν σχετικά περιορισμένη μέχρι την απελευθέρωση του 1830. Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, η καλλιέργεια της σταφίδας άρχισε να παίρνει εντυπωσιακές διαστάσεις, λόγω της εξωτερικής ζήτησης του προϊόντος στην ευρωπαϊκή αγορά και κυρίως την αγγλική. Μέχρι το 1860 οι εκτάσεις των σταφιδάμπελων έφταναν τις 150.000 στρέμματα περίπου, παράλληλα ο όγκος της παραγωγής δεκαπλασιάστηκε ακολουθώντας τις αυξανόμενες εξαγωγές. Φεύγαν τα πλοία γεμάτα σταφίδα από τα λιμάνια της Πελοπονήσσου, με προορισμό τις μεγάλες αγορές του εξωτερικού και κυρίως την Αγγλία. «Πριμαρόλια» τα έλεγαν και ήταν τα πρώτα φορτία που έφευγαν για τους δρόμους της σταφίδας. Λέξη ξενοφανής, ανήκει στο σταφιδικό λεξιλόγιο της εποχής.
Για τα επόμενα 20 χρόνια περίπου η σταφίδα γίνεται το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν του Ελληνικού Βασιλείου, ενώ παράλληλα διαμορφώνεται μια νέα κοινωνική αστική τάξη, γνωστή και ως «κοινωνία της σταφίδας». Στα μεγάλα αστικά κέντρα, και κυρίως στα λιμάνια που οργανώνουν και ελέγχουν τις εξαγωγές, π.χ. η Πάτρα, αλλά και άλλες πόλεις, όπως η Κόρινθος, ο Πύργος ή η Καλαμάτα, ή κωμοπόλεις, όπως το Ξυλόκαστρο, τα Λεχαινά, οι Γαργαλιάνοι, τα Φιλιατρά, διαμορφώνονται νέα επαγγέλματα και μάλιστα αρκετά προσοδοφόρα, δηλαδή σταφιδοπαραγωγοί, σταφιδεμπόροι, τραπεζίτες, μεσίτες, παραγγελιο-δόχοι, ασφαλιστές, δικηγόροι αλλά και φορτωτές, μαουνιέρηδες, εργάτες κατασκευής κιβωτίων που ζουν, ευημερούν και πλουτίζουν χάρη στο χρυσάφι της γης, τη σταφίδα. Κατασκευάζονται καινούργια κτήρια, νεοκλασικά μέγαρα, σχολικά κτήρια, αναπτύσσονται πολιτιστικοί σύλλογοι και λέσχες, φτιάχνονται όμορφα εμπορικά καταστήματα, πρότυπα καφενεία και τόσα άλλα.
Ο τρόπος ζωής των κατοίκων, κυρίως των κατοίκων των κωμοπόλεων και των χωριών, προσαρμόζεται εύκολα στις νέες αλλαγές που επιφέρει η ευημερία της σταφίδας, παρακολουθούν θεατρικές παραστάσεις, εισάγουν πολλά και πολυέξοδα αντικείμενα για τον πλούσιο βίο τους. Η σταφίδα πλέον καθορίζει την καθημερινότητα των εξαρτώμενων πόλεων, π.χ. τα δικαστήρια, ακόμα και σήμερα, έκλειναν από τον Ιούλιο (αρχή του τρύγου) έως τον Σεπτέμβριο, ενώ το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο δεν τελούνταν γάμοι, λόγω έλλειψης χρόνου για οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα.
Το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης αναφώνησε: «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Βασική αιτία της χρεωκοπίας της Ελλάδας, η πτώση του εμπορίου της σταφίδας. Οι έντονες διακυμάνσεις του εμπορίου προκάλεσαν εθνική οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα την καθυστέρηση πληρωμής των εξωτερικών χρεών της χώρας μας. Καθώς «ενός κακού μύρια έπονται», στη δεκαετία του 1850 έρχεται η επιδημία της φιλοξήρας δημιουργώντας τεράστιες καταστροφές στο εξαγώγιμο προϊόν, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1877, έχουμε την οικονομική κρίση στην Αγγλία. Την ολοκληρωτική κατάρευση των τιμών σώζει το μεγάλο άνοιγμα των γαλλικών αγορών, τον Οκτώβριο του 1879, αφού η επιδημία της φιλοξήρας μεταφέρθηκε στα γαλλικά αμπέλια.
Έτσι η σταφίδα έγινε πάλι περιζήτη, επαναφέροντας για όλη την κοινωνία την ευμάρεια και την αισιοδοξία. Στις 3 Φεβρουαρίου 1883 λειτουργεί η πρώτη γραμμή σιδηροδρόμου στην Ελλάδα, η γραμμή Πύργος – Κατάκολο. Αμέσως μετά ακολουθεί η γραμμή Πειραιάς - Καλαμάτα, η οποία και συνέδεε όλες τις σημαντικότερες εμποροσταφιδοπαραγωγικές πόλεις. Ένα από τα μεγαλύτερα έργα, που η δημιουργία του οφείλεται στη σταφίδα, είναι η διώρυγα της Κορίνθου.
Όμως η πλήρης ανυπαρξία σταφιδικής πολιτκής φέρνει τη μεγάλη σταφιδική κρίση το 1890, όπου καταρρέει όλο το σταφιδικό κράτος, με τους κατοίκους υπό πανικό και πλήρη σύγχυση. Η ευημερία δίνει αποκλειστικά χώρο στην τοκογλυφία και τη μετανάστευση. Η πληγές της κοινωνίας είναι ανεπανόρθωτες. Μια νέα τάξη πραγμάτων εμφανίζεται, αυτή της βιομηχανοποίησης με τη δημιουργία πολλών οινοποιίων και ποτοποιίων. Τον Αύγουστο του 1925 ιδρύεται ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός (Α.Σ.Ο.), Νομικό Πρόσωπο εποπτευόμενο από το Ελληνικό Δημόσιο για την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της Κορινθιακής Σταφίδας, ο οποίος μέχρι και το Δεκέμβριο του 1997, οπότε με νόμο αποφασίσθηκε η διάλυσή του, έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στη σταφίδα.
Ο ΑΣΟ ίδρυσε σταφιδεργοστάσια, οινοποιεία, κατασκεύασε αποθήκες, που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να σημαδεύουν το τοπίο και να θυμίζουν τα χρόνια της σταφίδας, που σφράγισαν την ιστορία της περιοχής και των ανθρώπων της για πάνω από εκατό χρόνια, καθορίζοντας καταλυτικά μέχρι σήμερα την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Το 1998 ιδρύθηκε η Σ.ΚΟ.Σ.- Α.Σ.Ε. με μετόχους τις Ενώσεις Γεωργικών Συνεταιρισμών των περιοχών που παράγεται η σταφίδα, η οποία και είναι ο καθολικός διάδοχος του Α.Σ.Ο. και στην οποία μεταβιβάσθηκε το 80% της περιουσίας του.
Τα καλλιεργούμενα στρέμματα αυτή τη στιγμή ανέρχονται σε περίπου 160.000. Η παραγόμενη αποξηραμένη σταφίδα ανέρχεται σε περίπου 42.000 τόνους, από τους οποίους οι 34.000 διατίθεται για κατανάλωση, κυρίως στο εξωτερικό, και 8.000 τόνοι περίπου (ποιοτικό και βιομηχανικό παρακράτημα) για άλλες βιομηχανικές χρήσεις, κυρίως για ξύδι το 95%, ενώ το υπόλοιπο 5% για σταφιδίνη και οινόπνευμα. Ήδη η Σ.ΚΟ.Σ με αποφάσεις των Διοικητικών Οργάνων της έχει δρομολογήσει αρκετές δράσεις για την επίτευξη των σκοπών της, που άμεσα θα αρχίσουν να υλοποιούνται. Σήμερα η Ευρώπη, κάτω από διαφορετικές βέβαια συνθήκες, επιστρέφει στην ελληνική σταφίδα. Αρκετές ποσότητες εξάγονται ποσότητες που -σίγουρα- μπορούμε να αυξήσουμε σημαντικά.
Χρειάζεται μεθοδική δουλειά, σύγχρονες μέθοδοι καλλιέργειας και προώθησης και κυρίως πίστη και μεράκι. Ιστορία ανεξάντλητη αυτή της σταφίδας. Στις μέρες μας επίκαιρη σε όλους τους τομείς: στην πολιτική αναλγησία, στο κοινωνικό στάτους, στον τρόπο σκέψης ενός ολόκληρου λαού που μεγάλωσε και μεγαλώνει με τη σταφίδα. Στον πόλεμο με τους Ιταλούς έδιναν σταφίδα στους φαντάρους για να αντέξουν την πείνα και το κρύο... και άντεξαν! Προτείνω, λοιπόν, σταφίδα για την κρίση και «αέρα!».
Μαρμελάδα με μαύρη κορινθιακή σταφίδα
1 κιλό ρώγες, μαύρη κορινθιακή σταφίδα
½ κιλό ζάχαρη
½ κιλό νερό
2 μεγάλα φύλλα αρμπαρόριζας
1 λεμόνι
Διαλέγουμε «αφαρμάκωτη», φρέσκια, μαύρη σταφίδα κορινθιακή (προσοχή, γιατί κυκλοφορεί και εισαγόμενη). Αν έχουμε φίλο παραγωγό, ακόμα καλύτερα, γιατί θα ξέρουμε τι πρώτη ύλη έχουμε.
Ξερωγιάζουμε με προσοχή, ώστε να αφαιρούμε σάπιες και ξερές ρώγες. Προσθέτουμε σε κατσαρόλα τις ρώγες με το νερό και τη ζάχαρη. Σιγοβράζουμε για μισή ώρα.
Πολτοποιούμε εν μέρει το περιεχόμενο της κατσαρόλας, προσθέτουμε την αρμπαρόριζα και συνεχίζουμε το βράσιμο, μέχρι να δέσει η μαρμελάδα. Προσθέτουμε τον χυμό του λεμονιού, ανακατεύουμε και μοιράζουμε σε αποστειρωμένα βάζα, τα οποία κλείνουμε καλά και αναποδογυρίζουμε μέχρι να κρυώσουν.
«Οικονομική ιστορία της ελληνικής σταφίδας 1851-1912», Πιζάνιος Πέτρος. Εκδόσεις Εμπορικής Τράπεζας –Ιστορικό αρχείο
«Το σταφιδικό ζήτημα και οι κοινωνικοί αγώνες» (Πελοπόννησος 1893 – 1905), Καίτη Αρώνη – Τσίχλη, Εκδόσεις Παπαζήση, 1999
Σ.ΚΟ.Σ, www.skos.gr
