Συγκλονιστικές αποκαλύψεις
Τα οστά μιας γυναίκας θαμμένα στο δάπεδο του νάρθηκα, στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, που αποτελούσε στο παρελθόν κοιμητηριακό ναό της Μονής Παντοκράτορας στο Αγιον Ορος, αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης.
Την αρχική έκπληξη των επιστημόνων διαδέχθηκε μια μεγάλη έρευνα και οι ειδικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως αν τελικά επιβεβαιωθούν -μέχρι στιγμής είναι πεπεισμένοι σε ποσοστό πάνω από 90%- θα πρόκειται για τα οστά της Στάνας, της συζύγου ενός από τους κτήτορες της μονής, του Μπάρμπουλ ή Μπάρμπουλη, βλάχικης καταγωγής, ο οποίος μόνασε εκεί μαζί με τους τρεις γιους του.
Το ανέλπιστο εύρημα και τις πρώτες εκτιμήσεις παρουσιάζουν σήμερα το πρωί στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης ο αρχιτέκτονας-αναστηλωτής του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς (ΚΕΔΑΚ), Φαίδωνας Χατζηαντωνίου, και η αμερικανικής καταγωγής ανθρωπολόγος Λώρα Αντίκας-Γουίν.
Η ομιλία τους, που αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γίνεται στο πλαίσιο του 4ου Διεθνούς Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορείτικης Εστίας, το οποίο καλύπτει τους τομείς της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της τέχνης, της θεολογίας, της φιλολογίας, του δικαίου, των θεσμών, της αρχιτεκτονικής, αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος στην Αθωνική Πολιτεία.
«Από όσογνωρίζω, είναι η πρώτη φορά που τοπίζονται γυναικεία οστά στο Αγιον Όρος. Η ανακάλυψη τους μας προβλημάτισε ιδιαίτερα, αλλά έπειτα από πολλή μελέτη καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι αν τελικά επιβεβαιωθεί πως είναι γυναικεία, ανήκουν στη Στάσα, τη σύζυγο του Μπάρμπουλ, και μεταφέρθηκαν εκεί έπειτα από ανακομιδή.
Το ζευγάρι όπως και τα παιδιά τους μνημονεύονται ως κτήτορες από τη Μονή Παντοκράτορος» αποκαλύπτει στο «Εθνος της Κυριακής» ο Φ. Χατζηαντωνίου, προσθέτωντας πως όταν το 1983 πήγε για πρώτη φορά στο Περιβόλι της Παναγίας, ήταν γνωστή η ιστορία ενός μοναχού που πέθανε το 1978. Ο εν λόγω μοναχός γεννήθηκε στο Αγιον Ορος και δεν είχε βγει ποτέ εκτός, γεγονός που σημαίνει ότι η μητέρα του βρέθηκε εκεί έγκυος και γέννησε.
Τρία Θραύσματα
«Είναι γνωστό πως στο παρελθόν, όταν γίνονταν επιδρομές ή υπήρχαν επαναστάσεις, οι μοναχοί άνοιγαν τα σύνορα για να προστατευτεί ο ντόπιος πληθυσμός» αναφέρει χαρακτηριστικά. Η ανθρωπολόγος Λώρα Αντίκας-Γουίν, η οποία μαζί με τον σύζυγο της Θεόδωρο Αντίκα ήταν συνεργάτες του Μανώλη Ανδρόνικου στη μελέτη του σκελετικού υλικού των βασιλικών τάφων της Βεργίνας, ανέλαβε να ερευνήσει τα οργανικά στοιχεία που βρέθηκαν στο δάπεδο του νάρθηκα του παρεκκλησίου. «Υπάρχουν τρία θραύσματα οστών που μακροσκοπικά ανήκουν σε κνήμη γυναικείου ποδιού. Εχουν σταλεί στον "Δημόκριτο" για να μας απαντήσουν με βεβαιότητα ότι είναι πράγματι γυναικεία και στη συνέχεια με ραδιοχρονολόγηση άνθρακα 14 να δούμε σε ποια εποχή χρονολογούνται, ενώ οι αναλύσεις ΟΝΑ θα πιστοποιήσουν το φύλο. Η Μονή Παντοκράτορας βοηθάει πάρα πολύ και θέλει να δοθούν απαντήσεις» λέει η Λ. Αντίκας-Γουίν, προσθέτοντας ότι έχουν επίσης βρεθεί επτά κάτω γνάθοι που ανήκουν σε ισάριθμους άντρες.
Τα αποτελέσματα αναμένονται σε περίπου τρεις μήνες, αλλά η ομάδα των ερευνητών συνεχίζει τη μελέτη του υλικού και όλες οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι η γυναίκα, τα οστά της οποίας μεταφέρθηκαν εκεί, ήταν η Στάνα, η αγαπημένη σύζυγος του βλάχου Μπάρμπουλ, που ήταν μεταξύ των κτητόρων.
Σύμφωνα με τον κ. Χατζηαντωνίου, τα οστά ήταν θαμμένα στο δάπεδο του νάρθηκα και τοποθετήθηκαν εκεί πιθανόν τον 16ο αιώνα, οπότε έγινε μεγάλη επέκταση της Μονής Παντοκράτορας, που συνοδεύτήκε με εργασίες και στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Εκείνες οι εργασίες έγιναν με χορηγίες εύπορων Ρουμάνων βλάχων.
Ενα δεύτερο σημαντικό στοιχείο της έρευνας δείχνει ότι τα άλλα οστά που βρέθηκαν δεν ανήκουν σε καλόγερους, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση θα φυλάσσονταν στο οστεοφυλάκιο της μονής. Αρα πρόκειται ενδεχομένως για κοσμικούς, ίσως κτήτορες, και η οικογένεια Μπάρμπουλη έχει τις περισσότερες πιθανότητες.
Οι ταφές βρέθηκαν στη δυτική πλευρά του παρεκκλησίου του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Το παρεκκλήσι είναι χτισμένο στπ νοτιοανατολική γωνία της μονής, σε έναν απόκρημνο βράχο, πάνω στη θαλασσα και ήταν ο κτητορικός κοιμητηριακός ναός της. Διασώζονται αρχιτεκτονικά μέλη της εποχής των Κομνηνών, ενώ και η αρχιτεκτονική τυπολογία του παραπέμπει στην ίδια εποχή.
Το σκαρίφημα με μολύβι ενός ιστιοφόρου του 16ου αιώνα, πάνω από την κεντρική είσοδο του ναού, στο παλαιό επίχρισμα της εσωτερικής παρειάς του δυτικού τοίχου του νάρθηκα, χρονολογεί στην ίδια εποχή το λιθόστρωτο δάπεδο του χώρου αυτού.
Ο σεισμός του 1765
Όπως λέει ο κ. Χατζηαντωνίου, μετά τις σοβαρές καταστροφές που προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός του 1765 και την κατολίσθηση που παρέσυρε στη θάλασσα τους τάφους δυτικά του ναού, ο Άγιος Αθανάσιος έπαψε να χρησιμοποιείται ως κοιμητηριακός ναός, δίνοντας τη θέση στο ναό των Αγίων Αναργύρων, στα βορειοδυτικά του μοναστηριού.
Η Μονή Παντοκράτορος ιδρύθηκε λίγο πριν από το 1357 από δυο αδέρφια, τον μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον μέγα πριμηκύριο Ιωάννη, που συνδέονταν με τον βασιλικό οίκο των Παλαιολόγων, αλλά και τους Κομνηνούς.
Ο Αλέξιος σκοτώθηκε υπερασπιζόμενος το νησί της Θάσου που του άνηκε, σε σκληρές μάχες με τους Τούρκους, ενώ ο Ιωάννης πήγε στο Άγιον Όρος και έμεινε εκεί ως τον θάνατό του, ακολουθώντας τον μοναχισμό.
Το μοναστήρι δίνει την εικόνα ενός καλά οχυρωμένου κάστρου, καθώς δεσπόζει ο επιβλητικός πύργος με τις πολεμίστρες ενώ τα εξωτερικά κτίρια μοιάζουν να προσπαθούν να κρύψουν τον καθολικό και ό,τι υπάρχει στο εσωτερικό.
Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, η επέκταση των κτισμάτων νοτιοανατολικά έγινε μεταξύ των ετών 1483-1535 και η «νέα αυλή» ήταν έργο του Μπάρμπουλ.
