Του Άγγελου Ρούσσου
Μόσχα εναντίον Φαναρίου, Βαρθολομαίος κόντρα σε Κύριλλο και αλήθεια ποιος ενδιαφέρεται;;
Ο μέσος αναγνώστης της ιστορίας που συγκλονίζει τον Ορθόδοξο κόσμο θεωρεί πως πρόκειται για μια ακόμη θεολογική διαμάχη και αδιαφορεί.
Κι όμως είναι κάτι παραπάνω από την “μάχη του ράσου”...
Καταρχάς η αντιπαράθεση που έχει κορυφωθεί τις τελευταίες ημέρες είναι μέρος της σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας ή καλύτερα Ρωσίας-ΗΠΑ.
Η προσπάθεια για την ανεξαρτησία της ουκρανικής ορθόδοξης εκκλησίας ενισχύθηκε το 2014, όταν η Ρωσία προσαρτησε την Κριμαία και οι αυτονομιστές της Ρωσίας κατέλαβαν ένα μεγάλο μέρος της επικράτειας στην ανατολική Ουκρανία.
Τα ουκρανικά κυβερνητικά στρατεύματα παραμένουν σε συναγερμό στα ανατολικά και η ρωσική κυριαρχία στην Κριμαία, που δεν αναγνωρίζεται διεθνώς, έχει προκαλέσει εκτενείς κυρώσεις κατά της Μόσχας.
Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία κατηγορεί τους Ουκρανούς εθνικιστές για πολλές επιθέσεις στις εκκλησίες της. Η αποδυνάμωση της επιρροής της Μόσχας επί των Ουκρανών πιστών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δράσης της κρατικής εξουσίας της Ουκρανίας από τότε που η πρώην σοβιετική δημοκρατία έγινε ανεξάρτητη το 1991.
Τώρα η κόντρα είναι προσωπική...
Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Πόροσενκο λέει ότι η ανεξαρτησία της Εκκλησίας - που ονομάζεται επισήμως "αυτοκεφαλια" - είναι "θέμα ουκρανικής εθνικής ασφάλειας". Αποκάλεσε δε την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις 11 Οκτωβρίου «μια μεγάλη νίκη για το αφοσιωμένο ουκρανικό έθνος ενάντια στους δαίμονες της Μόσχας, μια νίκη του καλού ενάντια στο κακό, του φωτός ενάντια στο σκοτάδι».
Πολλοί Ουκρανοί βλέπουν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας που υπάγεται στην Μόσχα ως εργαλείο του Κρεμλίνου. Αλλά το Πατριαρχείο Μόσχας υποστηρίζει ότι έχει νομική εξουσία στην ουκρανική εκκλησία, που χρονολογείται από το 1686, και ότι το Κίεβο ήταν η γενέτειρα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ενισχύσει το κύρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και πολλοί από τους ιερείς της ευθυγραμμίζονται με την εθνική του ατζέντα.
Ο Ρώσος πρόεδρος είναι κοντά με τον Πατριάρχη Κυρίλλο, τον ηγέτη της ρωσικής εκκλησίας, και έχει κάνει προσφορές στο Άγιον Όρος και σε άλλους διάσημους ορθόδοξους χώρους. Συμμετέχει σε λειτουργίες σε μεγάλες εκκλησίες για το Πάσχα, τα Θεοφάνεια και τα Χριστούγεννα και γενικά η εκκλησία δίνει άλλο ύφος και κύρος στον πατριωτισμό του Πούτιν.
Ο Ουκρανός Πρόεδρος Πόροσενκο κατηγορεί το Κρεμλίνο ότι προσπαθεί να προκαλέσει θρησκευτικό πόλεμο και έχει προειδοποιήσει ότι Ρώσοι πράκτορες θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν την εκκλησιαστική ιδιοκτησία. Συνάμα ουκρανικά δημοσιεύματα κάνουν λόγο για μεταφορά ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στο “νέο Άγιο Όρος” στην Αμπχαζία.
Το Πατριαρχείο Μόσχας από την άλλη λέει ότι οι πιστοί του δεν πρέπει πλέον να παρευρίσκονται σε λειτουργίες που εκτελούνται από κληρικούς της Κωνσταντινούπολης.
Ο εκπρόσωπος του Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε ότι το Κρεμλίνο θα υπερασπίζεται "τα συμφέροντα των Ρώσων και τα συμφέροντα των Ορθοδόξων", αλλά μόνο με τη χρήση "πολιτικών και διπλωματικών μέτρων".
Η Ρωσία πάντως είχε δηλώσει ότι έπρεπε να προστατεύσει τους εθνοτικούς Ρώσους πριν από τη στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία το 2014.
Υπάρχει επομένως πιθανότητα σοβαρών συγκρούσεων, διότι οι ορθόδοξοι πιστοί της Ουκρανίας χωρίζονται σε τρεις εκκλησίες: την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (Πατριαρχείο Μόσχας), την Ορθόδοξη Εκκλησία του “Πατριαρχείου Κιέβου” και τη μικρή “Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας”(UAOC) .
Η κίνηση της Κωνσταντινούπολης "είναι ένα μεγάλο χτύπημα για τη Ρωσία", δήλωσε στο BBC ο Μαράτ Στέριν, ειδικός θρησκευτικών σπουδών στο King's College του Λονδίνου.
"Η χρήση του πολιτισμού από τη Ρωσία στην εξωτερική πολιτική είναι πολύ σημαντική - το αίσθημα της ταυτότητας, της συμμετοχής σε έναν ευρύτερο Ορθόδοξο κόσμο".
Τα εκτιμώμενα 150 εκατομμύρια πιστοί του Πατριαρχείου Μόσχας κάνουν τη Ρωσία ηγέτη στον ορθόδοξο κόσμο, ο οποίος αριθμεί τουλάχιστον 260 εκατομμύρια.
Αλλά παραδοσιακά η Κωνσταντινούπολη θεωρείται "πρώτη μεταξύ των ίσων". Και υποστηρίζει τώρα τη δημιουργία μιας νέας ενοποιημένης Ορθόδοξης Εκκλησίας με έδρα το Κίεβο.
Στην Ουκρανία το Πατριαρχείο της Μόσχας ελέγχει περίπου 12.000 ενορίες, ενώ το “Πατριαρχείο Κιέβου” έχει περίπου 5.000 και το UAOC σχεδόν 1.000.
Αλλά ο κ. Shterin, ο οποίος αναλύει τις τάσεις στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, λέει ότι μερικές ενορίες που συνδέονται με τη Μόσχα θα μεταβούν πιθανώς σε μια νέα εκκλησία υπό την ηγεσία του Κιέβου, επειδή πολλές εκκλησίες «δεν διαφέρουν πολύ στις πολιτικές τους προτιμήσεις».
Οι θρησκευτικές εντάσεις θα μπορούσαν να εξαπλωθούν στα Βαλκάνια
Η κόντρα Κωνσταντινούπολης-Μόσχας είναι ένα δύσκολο ζήτημα για πολλές ορθόδοξες εκκλησίες στην Ανατολική Ευρώπη, λέει ο κ. Shterin. Και οι ηγέτες τους θα πρέπει να διαλέξουν πλευρά.
Η Σερβική Εκκλησία είναι κοντά στη Μόσχα. η Ελληνική Εκκλησία λιγότερο, αλλά πολλοί Έλληνες κληρικοί αισθάνονται κοντά τόσο στη Ρωσία όσο και στη Σερβία.
Η πιθανότητα το ουκρανικό ζήτημα να έχει αντίκτυπο και στα Βαλκάνια είναι πολύ πιθανόν ως κομμάτι της ευρύτερη κόντρας ΗΠΑ-Ρωσίας. (Βλέπε σχετικό άρθρο εδω)
Αποζημιώσεις
Ο Ρίμαν Σιλάντιεφ, καθηγητής θρησκευτικών σπουδών στο Γλωσσικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας εκτιμά για το ουκρανικό ζήτημα πως
"Αυτό είναι ένα θέμα που μπορεί να οδηγήσει σε πολυάριθμους θανάτους και στην καταστροφή ναών".
"Οι πράξεις της Κωνσταντινούπολης νομιμοποιούν την καταπίεση ενάντια στους πιστούς της Ουκρανίας, πιστούς στο Πατριαρχείο της Μόσχας", δήλωσε. "Θα αποβληθούν από κτίρια, θα αναγκαστούν να συμμετάσχουν στην Οικουμενική Σύνοδο της Ουκρανίας, θα περιοριστούν στην καθημερινή ζωή ... θα γίνουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας".
Υπάρχει όμως και μια άλλη παράμετρος.
Με πιο υλιστική έννοια, η Ρωσία είναι πλέον σε θέση να απαιτήσει αποζημίωση από την Κωνσταντινούπολη για αντιστροφή της συμφωνίας του 17ου αιώνα που έθεσε την ουκρανική εκκλησία στο Πατριαρχείο Μόσχας.
«Αντέστρεψαν μια συμφωνία αιώνων και η συμφωνία αυτή είχε δώρα και χρήματα από τις ρωσικές αρχές, οι ρωσικές αρχές μπορούν πλέον να απαιτήσουν να επιστραφούν αυτά τα δώρα και τα χρήματα. Είναι σαν η Ρωσία τώρα να διαλύσει τα συμβόλαια για την πώληση της Αλάσκα, η Αμερική θα ζητήσει τα χρήματά της πίσω ", δήλωσε.
Ειδικοί μιλούν ήδη και για την αμφισβήτηση της ισχύος του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Ήδη η Μόσχα δεν τον αναγνωρίζει ως πνευματικό ηγέτη εκπρόσωπο της Ορθοδοξίας.
"Κάποιες εξωτερικές ή εσωτερικές δυνάμεις έχουν επηρεάσει τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο να λάβει μια απόφαση που έρχεται σε αντίθεση με τις πολύ βασικές αρχές της ορθόδοξης πίστης και το γνωρίζει πολύ καλά - ξέρει όλους τους κανόνες και καλύτερα από εμάς" λέει ο αρχιερέας Αλεξάντρ Ιλυσένκο. «Ξέρει πολύ καλά ποιο είδος εγκλήματος ενώπιον Θεού και ανθρώπων διαπράττει».
Ο καθηγητής Silantyev πιστεύει ότι είναι πιθανό αυτό να σημάνει το τέλος του “πρωτείου” του Βαρθολομαίου. "Νομίζω ότι δεν είναι τελείως αδύνατο ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος να καθαιρεθεί είτε ως παράφρων είτε ως αιρετικός, θα στοιχημάτιζα στο τελευταίο, έχει συμβεί παλιότερα και θα έπρεπε να συνέλθει ένα ορθόδοξο συμβούλιο και να λάβει αυτή την απόφαση".
Αλλά ο πατέρας Αλεξάντρ είναι σκεπτικός για το κατά απόσο ο Βαρθολομαίος μπορεί να καθαιρεθεί τόσο απλά.
"Πρώτον, θα πρέπει να συγκληθεί μια Ορθόδοξη Σύνοδος, δεύτερον, θα χρειαστεί ομοφωνία. Τρίτον, το συμβούλιο θα εμποδιστεί από τις δυνάμεις που ξεκίνησαν το χάος στην Ουκρανία".
Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνουν πως η σφαγή στους κόλπους της Ορθοδοξίας έχει πολιτικά κίνητρα και θα έχει και πολιτικό αντίκτυπο...
