Πρόταση για σύσταση κοινών μεικτών εταιριών που θα αναλάμβαναν την από κοινού έρευνα και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων που ενδεχομένως υπάρχουν στο Αιγαίο και μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, προωθούσε λίγες ημέρες πριν από το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο ο τότε ΓΓ του ΝΑΤΟ Γιόζεφ Λουνς.
Όπως αποκαλύπτεται και από αμερικανικά απόρρητα έγγραφα που έχουν αποχαρακτηριστεί, ο Γ. Λουνς επιχειρεί να «γλυκάνει» την Άγκυρα (την οποία με κάθε ευκαιρία υποστήριζε) θεωρώντας ότι προσφέροντας της πρόσβαση σε φυσικούς πόρους που ενδεχομένως υπήρχαν στο Αιγαίο ακόμη και σε περιοχές που καταφανώς ανήκαν στην Ελλάδα και μέσα από ένα θολό σύστημα «κοινών εταιριών» θα απέτρεπε μια πηγή έντασης από την περιοχή και μια δυνητική αιτία πολέμου σε μια κρίσιμη περιοχή για την Ατλαντική Συμμαχία, όπως αναφέρει το Liberal
γράφει ο Νίκος Μελέτης
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κ. Λουνς στην σπουδή του να προωθήσει την πρόταση του, άφηνε για το… μέλλον τον καθορισμό των ποσοστών που θα είχε κάθε χώρα στους φυσικούς πόρους που θα ανακαλύπτονταν από τις κοινές ελληνοτουρκικές εταιρίες, που θα αποτύπωναν φυσικά και το ποσοστό των δυο χωρών επί των θαλασσίων ζωνών. Ο Λουνς πίστευε ότι με την πρόταση του θα υπήρχε αποσυμπίεση της έντασης μεταξύ των δυο χωρών και θα μπορούσαν έτσι να εμπλακούν σε διαδικασία διαλόγου πριν υπάρξουν μεγάλες ανακαλύψεις ορυκτού πλούτου στην περιοχή.
Οι προτάσεις αυτές που σκόνταψαν στην άρνηση της Χούντας να διαπραγματευθεί με την Τουρκία (παρά την προθυμία διπλωματών να συζητήσουν την πρόταση Λουνς), εγκαταλείφθηκαν φυσικά λόγω των εξελίξεων στην Κύπρο, αλλά το πνεύμα της συνεκμετάλλευσης έμεινε ζωντανό για αρκετά χρόνια και έκτοτε επανέρχεται περιοδικά, έστω και με άλλες μορφές και διαδικασίες.
Τα δυο αποκαλυπτικά έγγραφα είναι η καθημερινή ενημέρωση του προέδρου των ΗΠΑ στις 8 Ιουλίου 1974 και το τηλεγράφημα που είχε προηγηθεί στις 4 Ιουλίου 1974 από τον Μόνιμο Αντιπρόσωπο των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ Ράμσφελντ προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ.:
The President’s Daily Brief
8 July 1974
Τουρκία-Ελλάδα
Ο ΓΓ του ΝΑΤΟ Λουνς θα κάνει μια νέα πρόταση αυτή την εβδομάδα για να μεσολαβήσει στην διαμάχη μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας σχετικά με τα δικαιώματα στον βυθό του Αιγαίου. ο Λουνς θα προτείνει στους μονίμους αντιπροσώπους της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ να συστήσουν οι δυο χώρες κοινές επιχειρήσεις για την εξόρυξη του ορυκτού πλούτου του Αιγαίου και να ασχοληθούν αργότερα με τα ποσοστά συμμετοχής της κάθε χώρας. Ελπίζει ότι αυτή η πρόταση θα καταστήσει δυνατό στους Έλληνες να μπουν σε διαπραγματεύσεις, ίσως σε ένα φόρουμ του ΝΑΤΟ και προσφέρει έναν δρόμο σχετικά με τις ελληνικές ενστάσεις να τεθεί νέος μηχανισμός για τέτοιες συνομιλίες.
Οι Τούρκοι φαίνεται να έχουν πείσει τον Λουνς ότι είναι πρόθυμοι να έρθουν σε κάποιο συμβιβασμό και για τον λόγο ότι ανησυχούν από τις πρόσφατες αγορές εξοπλισμών από την Ελλάδα. Κάποιοι Έλληνες αξιωματούχοι ειδικά στο Υπουργείο Εξωτερικών, φαίνονται να προτιμούν μια ευέλικτη προσέγγιση αλλά δεν είναι αυτοί που αποφασίζουν. Αυτό έγινε σαφές για παράδειγμα με την στάση των Ελλήνων αξιωματούχων που έκαναν τις πρόσφατες συνομιλίες με τους Τούρκους αντιπροσώπους στην Οτάβα και στις Βρυξέλλες. Οι Έλληνες δεν έχουν την αρμοδιότητα να διαπραγματευθούν ουσιαστικά ζητήματα. Πρέπει να επικοινωνούν για επιβεβαίωση με τους στρατιωτικούς ηγέτες στην Αθήνα.
Η χούντα που κυβερνά δεν δείχνει κανένα σημάδι για συμφωνία. Οι Έλληνες ηγέτες συνεχίζουν να επιμένουν ότι προηγούμενες συμφωνίες δίνουν στην Αθήνα διευρυμένα δικαιώματα στο Αιγαίο και δεν υπάρχει τίποτε προς διαπραγμάτευση. Η δυσαρέσκεια σχετικά με αυτή την ανελαστική στάση ίσως είναι η αιτία που οδήγησε σε παραίτηση την τελευταία εβδομάδα δυο σημαντικών αξιωματούχων του Υπουργείου Εξωτερικών.
Τηλεγράφημα από την Αντιπροσωπεία στο ΝΑΤΟ προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ
Βρυξέλλες 4 Ιουλίου 1974
Στις 4 Ιουλίου ο Λουνς κάλεσε τους πρεσβευτές των ΗΠΑ ,του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και του Βελγίου για να συζητήσει τις πρωτοβουλίες για την Ελληνοτουρκική διαμάχη στο Αιγαίο.
… Ο Λουνς είπε ότι φοβάται την πιθανότητα σύγκρουσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και έχει καταλήξει ότι πρέπει να αναλάβει άμεσα πρωτοβουλία για να προσπαθήσει να εμπλακούν οι δυο χώρες σε προσπάθειες αποσυμπίεσης της κατάστασης .
Πιστεύει ότι όπως στην Μέση Ανατολή εάν κάποιος προσπαθήσει να λύσει όλα τα θέματα σε ένα πακέτο θα ανακύψουν πολύ μεγάλες δυσκολίες. Για αυτό προτιμάει μια προσέγγιση βήμα-βήμα όπως αποδείχθηκε επιτυχής προσέγγιση στην Μέση Ανατολή. Ο Λουνς είπε ακόμη ότι προτιμά να αφήσει κατά μέρος για την ώρα τις νομικές πτυχές, το ερώτημα των μειονοτήτων, το ερώτημα της Κύπρου. Πιστεύει ότι είναι επιθυμητό να επικεντρωθούμε στο θέμα του πετρελαίου και του ορυκτού πλούτου στο Αιγαίο και να προσπαθήσουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα τώρα πριν γίνουν μεγάλες ανακαλύψεις πετρελαίου.
Επομένως σκόπευε να προτείνει σε Έλληνες και Τούρκους ότι θα πρέπει να συστήσουν κοινές εταιρίες για να εξορύξουν πετρέλαιο και ορυκτό πλούτο . Το ερώτημα των ποσοστών συμμετοχής και άλλων στοιχείων για αυτές τις κοινές εταιρίες θα αποφασισθούν μεταγενέστερα.
Κατά την υποβολή μιας τέτοιας πρότασης ο Λουνς είχε κατά νου, ότι δεν επιθυμούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση τα νομικά δικαιώματα στα οποία επιμένει η Ελλάδα, και ότι από την άλλη πλευρά η Τουρκία θα πρέπει να είναι σε θέση να πει ότι έχει ένα εύλογο μερίδιο στους ορυκτούς πόρους στις ακτές της .
Αναγνώρισε τον κίνδυνο ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας θα μπορούσε να σκεφθεί ότι το ΝΑΤΟ η ο Γενικός Γραμματέας προσπαθούσαν να επιβάλλουν μια λύση και σκόπευε να είναι διακριτικός στον τρόπο με τον οποίο προχωρά αυτή την πρωτοβουλία, σκεπτόμενος να έχει προκαταρκτικές επαφές με τον Έλληνα και Τούρκο αντιπρόσωπο στο ΝΑΤΟ.
Ο Λουνς προέβλεψε ότι αν η πρωτοβουλία του ήταν επιτυχής μπορεί να ακολουθήσουν συζητήσεις πιθανόν στο Αρχηγείο του ΝΑΤΟ στις οποίες θα βοηθούσε. Σκέφτηκε ότι αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να αποφύγει την δημιουργία ad hoc μηχανισμών τους οποίους οι Έλληνες δεν θέλουν…
Ο Λουνς είπε ότι σκόπευε να κάνει μια σύντομη δήλωση στη Defense Planning Committee στις 5 Ιουλίου στην οποία θα εξηγείται στους Έλληνες και στους Τούρκους να απέχουν από κάθε ενέργεια που μπορεί να οδηγήσει σε χρήση βίας. Ράμσφελντ».
