Η επιθυμία να μπει ένα τέλος στην εποχή του Ερντογάν ήταν πράγματι ισχυρή στην τουρκική αντιπολίτευση, που έδειξε αυτή τη φορά πρόθυμη να καταβάλει κάθε προσπάθεια για να πετύχει το ποθούμενο.
Έλλειψη μαχητικής διάθεσης σίγουρα δεν μπορεί κανείς να της καταλογίσει. Πότε είχε κατεβάσει την τελευταία εικοσαετία έναν υποψήφιο σαν τον Μουχαρέμ Ιντζέ, που κατάφερε να συγκεντρώσει ένα εκατομμύριο οπαδούς σε προεκλογικές συγκεντρώσεις; Και πότε είχαν καταφέρει στο παρελθόν να συγκροτήσουν εκλογική συμμαχία οι κεντροαριστεροί κεμαλιστές του CHP με τους υπερεθνικιστές και τους ισλαμιστές επικριτές του Ερντογάν;
Βλέποντας τις δημοσκοπήσεις που μιλούσαν παραμονές των εκλογών για μάχη στήθος με στήθος αλλά και την κοσμοσυρροή στις ομιλίες του κεμαλιστή υποψηφίου στα παράλια της Τουρκίας πολλά δυτικά ΜΜΕ δεν έκρυβαν τις ελπίδες τους ότι μπορεί να έφθασε επιτέλους η ώρα της αλλαγής και της απομάκρυνσης από την εξουσία του αυταρχικού, μεγαλομανούς «Σουλτάνου» ή έστω μιας επικράτησης της αντιπολίτευσης στη Βουλή, με ταυτόχρονη απώλεια της αυτοδυναμίας από τον συνασπισμό του Ερντογάν με τους ακροδεξιούς του Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Αλλά εις μάτην. Οι ελπίδες αποδείχθηκαν φρούδες και ο Ερντογάν -κυρίαρχος τα τελευταία 16 χρόνια της πολιτικής σκηνής της Τουρκίας – κατάφερε όχι μόνον να επανεκλεγεί από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, αλλά και να εξασφαλίσει η συμμαχία του των ισλαμο-εθνικιστών την πλειοψηφία στη νέα βουλή.
Το γεγονός ότι το μισητό γι’ αυτόν φιλοκουρδικό HDP κατάφερε να περάσει τον πήχη του 10% και να μπει στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση δεν παίζει έτσι κανέναν ρόλο. Άλλωστε, αυτή η Βουλή, βάσει του νέου προεδρικού συστήματος, δεν θα μπορούσε να απειλήσει πραγματικά τον Ερντογάν. Αλλά, έστω και ευνουχισμένη αντιπροσώπευε μια αχτίδα ελπίδας για τους αντιπάλους του, που όμως και αυτή την αποστερήθηκαν. Κι έτσι η νίκη του Ερντογάν είναι, όπως ο ίδιος διακαώς επιθυμούσε, ολοκληρωτική.
Μόνον εικασίες μπορεί να κάνει κανείς για το ποιο θα μπορούσε να ήταν το αποτέλεσμα αν η προεκλογική καμπάνια διεξαγόταν υπό άλλες συνθήκες, αν δεν ίσχυε η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που έχει επιβληθεί μετά την απόπειρα πραξικοπήματος προ διετίας, αν δεν ήταν ελεγχόμενα στο μεγαλύτερο βαθμό τα ΜΜΕ, αν δεν μονοπωλούσε σχεδόν τον τηλεοπτικό χρόνο το στρατόπεδο του Τούρκου προέδρου, αν ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς έκανε εκστρατεία εκτός φυλακής, αν, αν, αν...
Η διάβρωση της δημοκρατίας επί των ημερών του «Σουλτάνου» επιταχύνεται και ήδη από το περσινό δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση όταν επικράτησε οριακά το «Ναι» υπήρχε έντονη αμφισβήτηση του αποτελέσματος καθώς θεωρήθηκαν έγκυρα εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοδέλτια χωρίς σφραγίδα.
Λατρεία για τον «σταθερό ηγέτη»
Αλλά το σίγουρο είναι ότι παρά τις καταγγελίες για παρατυπίες, κατατρομοκράτηση ψηφοφόρων και περιστατικά βίας, εκατομμύρια Τούρκοι ψήφισαν χθες τον Ερντογάν -τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια περισσότεροι από εκείνους που επέλεξαν τον Μουχαρέμ Ιντζέ-. Η αντιπολίτευση δεν μπορεί να παραβλέψει την αμετακίνητη προσήλωση, τη λατρεία θα έλεγε κανείς που τρέφουν μεγάλα στρώματα του πληθυσμού κυρίως της συντηρητικής Ανατολίας για τον Ερντογάν. Όσο κι αν προσπάθησαν οι κεμαλιστές του CHP να προσελκύσουν τη θρησκευτική ψήφο και να παρουσιάσουν ως εναλλακτική εκ δεξιών το εθνικιστικό «Καλό Κόμμα» της Μεράλ Ακσενέρ, το μεγαλύτερο μέρος των οπαδών του Ερντογάν παραμένει αφοσιωμένο στον «Ρεϊς», αφού εξακολουθούν να βλέπουν στο πρόσωπό του τον «ισχυρό ηγέτη» που έβαλε τα θεμέλια για την κοινωνική τους ανέλιξη, που μιλά τη γλώσσα τους και είναι πιστός μουσουλμάνος. Άλλωστε στην τουρκική πολιτική έπαιζε πάντοτε κυρίαρχο ρόλο η ταυτότητα, η ένταξη και ο αποκλεισμός, το «εμείς» έναντι των «άλλων» - ένα παιχνίδι που κανείς δεν γνωρίζει να παίζει τόσο καλά όσο ο Ερντογάν, όπως φαίνεται.
Και τώρα; Οι αντίπαλοι του Ερντογάν καλούνται να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι η «μονοκρατορία» του θα συνεχιστεί. Οι εκλογές σηματοδότησαν «το τελευταίο βήμα προς το μετασχηματισμό της Τουρκίας σε “ενός ανδρός αρχή”», όπως επισημαίνει ο αναλυτής της Teneo Intelligence, Βολφγκάνγκο Πίκολι. Ο Τούρκος πρόεδρος έχει δείξει από καιρό ότι δεν είναι διατεθειμένος να παραδώσει τα ηνία της χώρας και με το χθεσινό του θρίαμβο άνοιξε διάπλατα ο δρόμος για να κάνει πράξη το όραμά του να παραμείνει στην εξουσία όσο κανείς άλλος σύγχρονος ηγέτης, ξεπερνώντας και τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Υπό το νέο σύστημα ο Ερντογάν μπορεί να διεκδικήσει και δεύτερη -και τρίτη θητεία, αν προκηρύξει πρόωρες εκλογές- και να παραμείνει στο ύπατο αξίωμα ακόμη και μέχρι το 2032.
Η κλυδωνιζόμενη οικονομία
Όμως τα πράγματα δεν θα είναι εύκολα για τον «Σουλτάνο». Μόλις κατακαθίσει ο κονιορτός της νίκης ο Ερντογάν καλείται σε πρώτη φάση να ασχοληθεί με τη δεινή κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, που ήταν κάποτε το ισχυρό του χαρτί, αλλά κλυδωνίζεται τον τελευταίο χρόνο. Το κράτος σώρευσε σημαντικό ξένο χρέος, η τουρκική λίρα έχασε το 20% της αξίας της, οι επενδύσεις μειώθηκαν καθώς οι επενδυτές τρόμαξαν από την εντεινόμενη πολεμοχαρή ρητορική του Ερντογάν και τις αντιδυτικές του κορώνες. Ο Ερντογάν θα πρέπει να περιορίσει σημαντικά τις κρατικές δαπάνες, και να θέσει υπό έλεγχο την φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό και την κρίση χρέους. Ίσως η κατάσταση της οικονομίας να τον καταστήσει προσεκτικότερο στα μέτωπα που ανοίγει με τη Δύση.
Η εξωτερική πολιτική του «Σουλτάνου»
Στο εξωτερικό μέτωπο η νίκη του Ερντογάν ίσως να έχει σημαντικές επιπτώσεις αναφορικά με τη συνεργασία της χώρας του με τους νατοϊκούς εταίρους, την ασφάλεια στη Συρία και το Ιράκ και τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη, εκτιμούν αναλυτές.
Η Τουρκία συνέχισε μεν τη συνεργασία με τους δυτικούς τους εταίρους στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, αλλά ο Ερντογάν έχει προκαλέσει τριγμούς στο ΝΑΤΟ προσεγγίζοντας τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, αγοράζοντας τους S-400 και προωθώντας την ολοκλήρωση του ρωσικής κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιου. Παράλληλα έχει ταχθεί υπέρ της ένταξης της χώρας του στο ευρασιατικό μπλοκ, του οποίου ηγούνται η Κίνα και η Ρωσία, ενώ έχει συνάψει συμμαχία με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και χώρες του Κόλπου. Οι σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον διέρχονται βαθιά κρίση, είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι στην επινίκια ομιλία του επιτέθηκε γ’ άλλη μια φορά κατά των ΗΠΑ κατηγορώντας τες ότι προσφέρουν καταφύγιο τους υποκινητές του πραξικοπήματος κι επισημαίνοντας ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Τούρκων ψηφοφόρων στην Αμερική ψήφισαν την αντιπολίτευση...
Μεγάλες οι προκλήσεις και στο εσωτερικό μέτωπο
Στο εσωτερικό μέτωπο η τουρκική κοινωνία παραμένει βαθιά διχασμένη. Στα δυτικά παράλια, παραδοσιακό προπύργιο της κεμαλικής αντιπολίτευσης, οι ψηφοφόροι στήριξαν τον Μουχαρέμ Ιντζέ. Στις νοτιοανατολικές επαρχίες της χώρας οι Κούρδοι τάχθηκαν υπέρ του φιλοκουρδικού Κόμματος της Ελευθερίας των Λαών του φυλακισμένου Σελαχατίν Ντεμιρτάς. Έτσι η χώρα εμφανίζεται τριχοτομημένη, ενώ εξακολουθεί να μαίνεται η σύγκρουση μεταξύ του ερντογανικού κατεστημένου και των γκιουλενιστών.
Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό και σε περίπτωση που δεν γίνουν σημαντικά βήματα για την ανάταξη της οικονομίας, αναλυτές προβλέπουν ότι αργά ή γρήγορα θα ξεσπάσουν κοινωνικές αναταραχές. Και τότε ο Ερντογάν θα συνειδητοποιήσει ότι ακόμη κι η μέγιστη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του δεν θα είναι αρκετή για να του διασφαλίσει την ειρηνική διακυβέρνηση της Τουρκίας...
